Çalýþmada “Sosyal ve mekânsal ayrýþma, kent ölçeðinden yapý elemaný ölçeðine analiz edilerek bir analiz yöntemi geliþtirilebilir mi?" ve "Bir analiz yöntemi geliþtirilirken; çalýþma alanýndaki mekânsal olarak bütünleþen ve ayrýþan dýþa kapalý konut yerleþimleri kapsamýnda sosyal ve mekânsal ayrýþma göstergelerine ulaþýlabilir mi?" sorularýna cevap aranmýþtýr. Geliþtirilen dört aþamalý analiz yöntemi ile sosyal ve mekânsal ayrýþma farklý ölçeklerde (kent, mahalle, yerleþim ve yapý elemaný ölçeði) ele alýnmýþtýr. Araþtýrmanýn kapsamýný; Ýstanbul/ Baþakþehir ilçesindeki Baþak, Baþakþehir, Kayabaþý Mahallelerinde bulunan dýþa kapalý konut yerleþimleri oluþturmaktadýr. Birinci aþamadaki mekânsal ayrýþmanýn kent ölçeðindeki analizinde; mekân dizimi formüllerini kullanan Depthmap programý kullanýlarak bütünleþen ve ayrýþan dýþa kapalý konut yerleþimleri seçilmiþ ve çalýþmanýn devamýnda bu veri temel alýnmýþtýr. Ýkinci aþamada; tespit edilen yerleþimlerdeki sosyal ve mekânsal ayrýþma durumu satýþ reklamlarýnda yer alan sloganlar üzerinden nitel içerik analizi kullanýlarak mahalle ölçeðinde yapýlmýþtýr. Üçüncü aþamada, emlak deðerleri deðerlendirme analizi ile sosyal ayrýþma mahalle ölçeðinde incelenmiþtir. Seçilen dýþa kapalý konut yerleþimlerine ait emlak satýþ deðerleri belirlenmiþ ve sýnýflandýrma yapýlmýþtýr. Dördüncü aþamada; seçilen yerleþimlerdeki mekânsal ayrýþmaya neden olan fiziksel özellikler, yerleþim ölçeðinden yapý elemaný ölçeðine analiz edilmiþtir. Reklamlarda kullanýlan ayrýþtýrýcý sloganlar, satýþ deðerleri arasýndaki farklýlýklar, geçirgen olmayan ve görsel iletiþimi kesen sýnýrlayýcýlar ile sosyal ve mekânsal ayrýþmanýn artacaðý; Baþak, Baþakþehir ve Kayabaþý Mahalleri kapsamýnda tespit edilmiþtir.

Ýnsanoðlu, tarih boyunca kendi ürettiklerini koruma isteði duymuþtur. Süreç içerisinde koruma yaklaþýmlarý deðiþmiþ, zamanla tek yapý ölçeðinden yapý gruplarýna ve yerleþme ölçeðine doðru evirilmiþtir. Bu baðlamda “koruma” olgusu, yaþam alanlarýnda üretilen somut ve somut olmayan deðerleri kendi kapsamýna alarak geniþlemiþtir. Bu amaçla, geçmiþten devralýnan ve geleceðe taþýnmak istenen; evrensel niteliklere sahip ve insanlýðýn ortak mirasý olan kültürel ve doðal deðerler koruma altýna alýnmaktadýr. UNESCO, uluslararasý önem taþýyan ve bu nedenle takdire ve korunmaya deðer doðal oluþumlara, anýtlara ve sitlere “Dünya Mirasý” (DM) statüsü vermektedir. UNESCO tarafýndan 17 Aralýk 1975 yýlýnda yürürlüðe giren “Dünya Kültürel ve Doðal Mirasýnýn Korunmasýna Dair Sözleþme” ile bu deðerler evrensel bir boyutta korumaya alýnmýþtýr. Türkiye’de 1983 yýlýnda taraf devlet olarak ilgili sözleþmeyi kabul etmiþtir. Böylece Türkiye’deki doðal ve kültürel deðerler de evrensel boyutta dünya mirasý listesine girmeye baþlamýþlardýr. 2000 yýlýndan beri geçici listede yer alan ve Dünya Mirasý Listesi’ne aday olan Mardin, M.Ö. 2000’ler den bu yana birçok medeniyete ev sahipliði yapmýþ ve halen günümüzde de çok renkli ve çok katmanlý sosyo-kültürel ve fiziki yapýya sahip kadim bir kenttir. Tarihi yapýlarý ve dokusu ve sosyo-kültürel bileþenleriyle dünya mirasý niteliði taþýyan kent, somut ve somut olmayan kültürel deðerleriyle kültürel peyzaj adýna önemli bir örnek teþkil etmektedir. Yerinde yapýlan gözlemler ile birincil ve ikincil kaynaklarýnincelenmesiyle literatür deðerlendirilmesi yapýlarak çalýþmanýn yöntemi belirlenmiþtir. Bu çalýþmada, Mardin’in Dünya Mirasý Listesi’ne (DML) adaylýk süreci, kentin tarihî belleði ile yapýlarý, kültürel kimliði ve sahip olduðu Üstün Evrensel Deðerlerin (ÜED) ortaya konmasý hedeflenmektedir. Bu baðlamda bu çalýþmayla varýlmak istenen sonuçta kent için yapýlan tüm müdahaleler deðerlendirilerek, Mardin’in bir bütün olarak somut ve somut olmayan deðerlerinin gelecek kuþaklara aktarýlmasý ve “kültürel peyzaj” kavramý olarak Dünya Miras Listesi’nde yer almasý için öneriler sunulmuþtur.

Dünya nüfusundaki artýþ, teknolojik ilerlemeler ve ekonomik kaygýlar þehirleþme hýzýný ve enerji tüketimini arttýrmaktadýr. Artan þehirleþme hýzý ve enerji tüketimi ise çevresel sorunlarý beraberinde getirmektedir. Bu çalýþmanýn temel hipotezi geliþmekte olan ülkelerde þehirleþme hýzýnýn ve enerji tüketiminin karbondioksit emisyonunu arttýrdýðý düþüncesi üzerine kurgulanmaktadýr. Bu hipotezin sýnanmasý adýna çalýþmada þehirleþme, enerji tüketimi ve karbondioksit emisyonu arasýndaki iliþki yeni endüstrileþen ülkeler özelinde analiz edilmiþtir. 1990-2018 yýllarý arasý dönemin analiz edildiði çalýþmada panel ARDL yönteminden yararlanýlmýþtýr. Analizden elde edilen uzun dönem sonuçlar bahsi geçen ülke grubunda þehirleþmenin karbondioksit emisyonunu negatif yönde etkilediðini, enerji tüketimi ve kontrol deðiþkeni olan ekonomik büyümenin ise karbondioksit emisyonu üzerinde pozitif etkisi olduðunu ifade etmektedir. Kýsa dönem sonuçlar ise sadece enerji tüketimin karbondioksit emisyonunu pozitif yönde etkilediðini, diðer deðiþkenlerin ise istatistiksel olarak anlamlý olmadýðýný belirtmektedir. Analiz sonuçlarý yeni endüstrileþen ülkelerde karbondioksit salýnýmýnýn azaltýlmasý açýsýndan akýllý þehir uygulamalarýna dönük politikalarýn gerekliliðini ortaya koymaktadýr. Ayrýca enerji tüketiminde yenilenebilir kaynaklara yönelinmesi karbondioksit emisyonunun azaltýlmasýnda kilit rol üstlenmektedir.

Küreselleþme ve neoliberal politikalarýn etkisiyle kentsel mekanlar birer metaya dönüþmektedir. Bu durum, kentte yaþayan bireyler arasýndaki eþitsizlikleri arttýrarak kentsel yoksulluðun belirginleþmesine, dezavantajlý gruplarýn kentin dýþýna itilmesine, kent sakinleri arasýnda ayrýþma ve kutuplaþma gibi sosyal problemlere neden olmaktadýr. Gelir düþüklüðü, kente uyum saðlayamama, gecekondulaþma, çevre sorunlarý, yasadýþý faaliyetler ve þiddet gibi birçok sorunun kaynaðý olan kent yoksulluðunun önlenmesi, kentlerde mekânsal ve toplumsal sürdürülebilirliðin saðlanmasý için çeþitli politikalar hayata geçirilmektedir. Kentlerde ortaya çýkan sosyal problemlerle mücadele etmek ve sürdürülebilir yerleþmeler üretmek amacýyla oluþturulan konut politikalarýndan biri “karma mülkiyet” (tenure mix) yaklaþýmýdýr. Karma mülkiyet, pek çok ülkenin konut politikasýný þekillendiren önemli bir strateji olmasýna karþýn Türkiye’de politika ve uygulama alanýnda yer bulamadýðý gibi bilimsel çevrelerde de yaygýn olarak tartýþýlan bir konu deðildir. Bunun en önemli nedenlerinden biri Türkiye’de mülkiyet çeþitliliðinin ve bu çeþitliliðe iliþkin yasal zeminin oluþmamýþ olmasýdýr. Bu çalýþmanýn amacý, dünya genelinde yapýlmýþ bilimsel çalýþmalar üzerinden karma mülkiyet yaklaþýmýný inceleyerek, bu yaklaþýmýn konut sorununun çözümüne sunduðu olanaklarý belirlemek ve Türkiye’de uygulanabilirliðini sorgulamaktýr. Görece yeni bir kavram olan “karma mülkiyet”, literatüre doksanlý yýllarýn sonunda girmiþ olmakla birlikte konu ile ilgili yapýlmýþ, kavramý farklý yönlerden ele alan, sýnýrlý çalýþma bulunmaktadýr. Yapýlan çalýþmalarýn son yýllarda yoðunlaþmasý ve konunun güncelliðinin artmasý göz önüne alýndýðýnda, konu ile ilgili bütüncül bir analiz yapýlmasý gerekliliði ortaya çýkmaktadýr. Bu doðrultuda, bilimsel veri tabanlarýnda 2000–2022 yýllarý arasýndayayýnlanan konuyla ilgili makaleler meta analizi yöntemiyle deðerlendirilmiþtir. Çalýþma sonucunda elde edilen verilerin, konut üretiminde farklý mülkiyet türlerinin analiz edilmesine ve konut sorununa nitelikli bir çözüm önermeye yönelik modeller geliþtirilmesine katký saðlayacaðý düþünülmektedir.

Yürüme gibi fiziksel aktivitelerin, çeþitli araþtýrmalarla kanýtlanmýþ saðlýk üzerinde çok sayýda yararý bulunmaktadýr. Bu baðlamda kentsel tasarým projeleri, insanlarý yürümeye teþvik etmeye yönelik uygulamalarý içermeli ve bu projeler, yaþayanlarýn demografik özellikleri de dikkate alýnarak oluþturulmalýdýr. Bu çalýþma, bireylerin yürüme sýklýðý ve süresini etkileyen yapýlý çevre özelliklerinin belirlenmesi ve kiþisel faktörlerin yürüme davranýþlarý üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlamýþtýr. Çalýþmada çevresel ve bireysel özelliklerin yürüme davranýþlarý üzerindeki önemini deðerlendiren örnek araþtýrmalar incelenmiþ ve elde edilen sonuçlar doðrultusunda bir anket tasarlanmýþtýr. Anket Ankara ili Gölbaþý ilçesi Kýzýlcaþar Mahallesi'nde yaþayan yetiþkin kadýn ve erkeklerden oluþan toplam 400 mahalle sakini ile gerçekleþtirilmiþtir. Anketlerden elde edilen veriler betimsel istatistikler, T-testi, ANOVA ve Regresyon analizi ile incelenmiþtir. Yapýlan analizler sonucunda güvenlik, peyzaj yoðunluðu, düz arazi ve konfor, görsel çeþitlilik gibi çevresel özelliklerin katýlýmcýlarýn yürüme sýklýðý ve süresi ile anlamlý iliþkilere sahip olduðu görülmüþtür. Ek olarak, çalýþma cinsiyet, gelir ve eðitim durumu gibi kiþisel faktörlerin bireylerin yürüme sýklýðýný ve süresini etkilediðini ispatlamýþtýr.

Bu çalýþma, kentleþme ile COVID-19 salgýný arasýndaki rastlantýsal olmayan iliþkiyi ortaya çýkarmayý hedeflemektedir. Türkiye’deki 81 ilin nüfus, istihdam ve eðitim gibi demografik özelliklerinin yanýnda, kentleþme oraný, yapýlaþma hýzý, sayýsý ve yoðunluðu ve ulaþým ve iletiþim altyapýsý gibi kentsel yapýlý çevre faktörlerini kullanan bu araþtýrma, farklý kentleþme deneyimlerinin COVID-19'un yayýlmasýný nasýl ve ne ölçüde etkilediðini ortaya koymayý amaçlamaktadýr. Farklý kurumlardan elde edilen veri setlerini kullanan bu makale, ilk olarak Hiyerarþik Çoklu Regresyon analizi kullanarak kentsel yapýlý çevre faktörlerinin COVID-19 düzeyi ile iliþkilerini incelemektedir. Ardýndan, bu çalýþma 81 ili COVID-19 vaka oranlarýna göre beþ farklý kategoriye (çok düþük, düþük, orta, yüksek ve çok yüksek) ayýrarak ve MANOVA ve ANOVA analizlerini uygulayarak, kentsel yapýlý çevre faktörleriyle birlikte demografik yapýyý temsil eden deðiþkenlerin farklý risk gruplarýna göre nasýl farklýlaþtýðýný ortaya koymaya çalýþmaktadýr. Çalýþmanýn bulgularý kentsel faktörlerin COVID-19’un yayýlmasýnda etkili rol oynadýðýný açýk bir biçimde ortaya koymaktadýr. Türkiye, farklý kentleþme öykülerine ve geliþme deneyimlerine sahip kentlerden oluþan bir ülke olduðundan, çalýþmada ortaya konulan bulgularýn, özellikle kent ve toplum saðlýðý çerçevesinde mevcut kentsel sorunlarýn anlaþýlmasýna ve salgýn sonrasý planlama yaklaþýmlarýna ve araþtýrmalarýna katký sunmasý beklenmektedir.

Hatýrlanabilirlik psikoloji, felsefe, mimarlýk, planlama gibi farklý disiplinlerde farklý boyutlarda ele alýnmýþtýr. Mimarlýk ve planlama alanlarýnda hatýrlanabilirlik mekânsal algýlanabilirlik ve kollektif bellek, psikoloji alanýnda ise algýlama süreci üzerinden ele alýnmýþtýr. Çalýþma farklý disiplinlerin hatýrlanabilirliði ele alma biçimlerini sentezlemesi açýsýndan özgündür. Hatýrlanabilirliði hem süreci üzerinden hem de mekânsal algýlanabilirlik üzerinden tartýþmýþtýr. Ayrýca çalýþma alaný olan Tanjant Yolu, Trabzon kentinin doðu ve batýsýný birbirine baðlayan kent merkezinin içinden geçen hem taþýt hem de yaya için yoðun kullanýlan ana yatay akslarýndan biri olmasý açýsýndan önemlidir. Çalýþmanýn amacý, Tanjant Yolu üzerinde yolla konumsal veya görsel iliþki kuran dini yapýlarýn hatýrlanabilirliklerini, imaj oluþum aþamalarýndan olan “odaklanma” ve “iz býrakma” süreçleriyle birlikte açýklamaktýr. Bu amaç doðrultusunda odaklanma aþamasýnda yolun ve tespit edilen dini yapýlarýn fiziksel analizleri, iz býrakma aþamasýnda kalýcýlýk analizi, hatýrlanma aþamasýnda kullanýcýlarýn bu dini yapýlarý ve yerlerini hatýrlama durumuna iliþkin analizler yapýlmýþtýr. Çalýþmada, Tanjant yoluyla iliþkili imge oluþum süreçlerinden olan odaklanma, iz býrakma ve hatýrlanma aþamalarý sonucu öne çýkan dini yapýlar tespit edilmiþtir. Çalýþma Tanjant yoluyla iliþkili hatýrlanabilirliði güçlü dini yapýlarýn ortaya konmasý ve bu dini yapýlarýn bellekte býraktýðý izlerin korunmasý veya güçlendirilmesi için alýnmasý gereken tasarým kararlarýnýn neler olabileceði konusunda veriler saðlamaktadýr. Dini yapýlarýn hatýrlanabilirliðinin, imaj oluþum süreci üzerinden ve algýlanmanýn en güçlü olduðu hareketle birlikte ele alýnmasý, bu amaçla çalýþma alaný olarak Trabzon’un tarihi birçok dini yapý barýndýran yatay bir aksýnýn seçilmesi çalýþmanýn özgün yönünü oluþturmaktadýr.

Türkiye hem üzerinden geçen çeþitli fay hatlarý nedeniyle sismik olarak aktif bir ülke hem de baþta coðrafi konumu ve benimsediði politikalar neticesinde dünyada en çok mülteciye ev sahipliði yapan bir göç ülkesidir. Þubat 2023’te yaþanan depremlerin düþündürdüðü konulardan biri, ülkemizde geçici koruma altýnda bulunan Suriyelilerin bu depremlerden ciddi þekilde etkilenmiþ olabileceðidir. Bu kapsamda bu çalýþma Suriyeli mültecilerin yer seçim süreçlerini deprem tehlikesi ve riskleri açýsýndan incelemeyi hedeflemiþ, bunun için Suriyelilerin yer seçim kararlarýný kent, yerleþim bölgesi ve konut ölçeklerinde, Suriyelilerin toplumsal nitelikleriyle birlikte deðerlendirilmiþtir. Farklý ölçek ve boyutlarda deprem tehlike ve risklerine dair ipuçlarýna ulaþabilmek için, Suriyeli mültecilerin yer seçimleri, gündelik yaþantýlarý, konut memnuniyetleri, bütünleþmeleri ve yaþam kaliteleri konularýna odaklanan hem araþtýrmacýnýn kendi çalýþmalarý ve ilgili yazýndaki araþtýrmalar hem de Göç Ýdaresi Baþkanlýðý’nýn kamuya açtýðý istatistikler sentezlenmiþtir. Bulgular, Suriyeli nüfusun büyük bölümünün deprem tehlikesi içeren kentlere daðýlmýþ olduðunu ve böylece bu kentlerdeki depremden etkilenebilecek nüfusun arttýðýný, bu durumun Suriyeliler için olduðu kadar ilgili kentler açýsýndan da önemli riskler taþýdýðýný göstermiþtir. Diðer yandan, Türkiye’de kentlere daðýlan Suriyelilere yönelik konut ve yerleþtirme politikalarýnýn olmayýþý, onlarý barýnma ihtiyaçlarýný karþýlama konusunda kendi sorumluluklarýný almaya zorlamýþtýr. Bu durum, kaynaklarý sýnýrlý Suriyelileri kentlerin yoksul/geliþmemiþ ve/veya yasal olmayan yerleþim bölgelerinde, düþük malzeme kalitesine sahip, bakýmsýz, saðlýksýz koþullar ve yapýsal problemler içeren afet riski olan konutlarda yaþamaya itmiþtir. Ayrýca geniþ aile yapýlarý, nüfuslarýnýn büyük kýsmýnýn kadýn, çocuk ve yaþlý gibi kýrýlgan gruplarý içermesi ve kent içi/ kentler arasý izinsiz hareketlilikleri ve ülkede kayýtsýz yaþayan gruplarý nedeniyle Suriyeliler hakkýnda yeterli bilgi sahibi olunamamasý Suriyelilerin depremlerden olumsuz etkilenme riskini arttýrmaktadýr.