Kentlerin geliþiminde ve dönüþümünde 1980 yýlý ve sonrasýnda gayrimenkul sektörünün rolü artmýþtýr. Sektördeki giriþimcilerin amacý kurallarý, bürokrasiyi ortadan kaldýrmak, arsa ve arazi planlamasý için yeni plan uygulama araçlarýný kullanmaya baþlamak olmuþtur. Bu süreçte sýnýrlý kamu maliyesiyle küçülen devlet, büyüyen toplumsal tercihler ve artan bireysel sorumluluklar karþýsýnda planlamanýn bütün bu eðilimlere karþý direncinin geliþemediði (Sorensen, T. 1994), kontrol ve koordine eden rolünün ötesinde mülkiyet haklarý ile planlama sistemleri arasýndaki iliþkiyi düzenleyen bir kimlik kazandýðý görülmüþtür (Krueckeberg, D. A. 1995). Kentsel arsalarda ve arazilerde özel mülkiyetin varlýðý da planlamada, kamu-özel-sivil toplum ortaklýðý ve iþbirliðine esas hukuk ve ekonomi sistemleri arasýndaki iliþkileri düzenleyen (Geuting, E. 2007), mülkiyetin kullanýcý haklarýný ve usüllerini tanýmlayan uygulama araçlarýnýn geliþtirilmesini kaçýnýlmaz kýlmýþtýr (Buitelaar, E. 2003; Webster, C., Lai, L. C. W. 2003). Kentlerin geliþiminde ve dönüþümünde mülkiyet haklarýnýn yönetiminde bireysel teþvik unsurlarýný ve kriterlerini dikkate alan, bu teþvik unsurlarýnýn ve kriterlerinin toplum tarafýndan kabullenilmesi sonucunda uzlaþý ortamýný saðlayan, iþlem maliyetlerini düþüren, mülkiyet haklarýnýn dolaylý kullanýmýna ve deðiþimine imkan tanýyan demokratik, katýlýmcý plan uygulama aracý olarak imar haklarý transferi plan uygulama aracý da bu amaçla geliþtirilmiþtir. Yapýlan araþtýrmalarda, ülkeler arasýnda kentlerin geliþiminde ve dönüþümünde farklý planlama araçlarý ile yapýlan uygulamalarýn transferlerinin ilham, öðrenme ve adaptasyon gücüne baðlý olarak arttýðý, her ülkenin mikroda bireylerine, kurumlarýna ve kuruluþlarýna esas temel kabulleri ile kurumsal tasarýmlarýný geliþtirdiði, makroda genel kabullerin ise zaman içinde deðiþebildiði, kurumsal tasarýma esas kurumsal çevrelerin de geliþtirilebildiði ortaya konulmuþtur (Lndblom, C. E. 2001; North, D. 2002). Bu doðrultuda imar haklarý transferi plan uygulama aracýnýn kurumsal çevresini tanýmlayan genel kabuller belirlenmiþ, kurumlardan, kuruluþlardan ve kurallardan oluþan kurumsal tasarýmlarýn ise her ülkenin kendi gerçeklerine göre geliþtirilebileceði öngörülmüþtür (Ansel, C., Gash, A. 2008; Jansen-Jansen, L., Spans, M., Van Der Veen, M. 2009). Bu çalýþmada da imar haklarý transferi planlama aracýnýn kurumsal tasarýmýný geliþtirecek genel yaklaþýmlar belirlenmiþ ve irdelenmiþtir.

Yeni bir iþ kuran ya da kendi iþinin sahibi olan kadýn giriþimcilerin sayýsý son yýllarda hýzla artmaktadýr. Kadýn giriþimciler artýk sadece geleneksel sektörlere deðil, ileri teknolojiyle ilgili sektörlere de giriþ yapmaktadýr. Giriþimcilik üzerine yapýlan çalýþmalarýn daha çok erkek giriþimciler üzerine odaklanmasý ve kadýn giriþimcilerin çoðunlukla geleneksel sektörlerde yer aldýðýnýn kabul edilmesi, geleneksel olmayan bir sektör olarak ileri teknoloji sektöründe kadýn giriþimciliðinin araþtýrýlmasýný önemli kýlmaktadýr. Çalýþma kapsamýnda, Ankara’da ileri teknoloji sektöründe yer alan firma sahibi veya firma ortaðý pozisyonundaki kadýn giriþimciler araþtýrýlmaktadýr. Araþtýrmada kadýn giriþimcilerin sahip olduðu ileri teknoloji firmalarý, bu firmalarýn yýðýlma mekanlarý olarak görülen teknoloji geliþtirme bölgeleri (TGB) ile bu bölgeler dýþýnda kalan alanlarda, sektörel ve mekânsal farklýlýklar açýsýndan karþýlaþtýrýlmaktadýr. Kadýn giriþimcilerle yapýlan derinlemesine görüþmelerle; giriþimci özellikleri, firmanýn niteliði ve firma performansý, ve firmanýn mekânsal yer seçimi detaylý olarak deðerlendirilmektedir. Tüm bu özellikler açýsýndan ileri teknoloji sektörünün, özellikle kadýn giriþimciliði desteklemeye açýk bir potansiyel oluþturduðu ve sektörün kadýn giriþimcilere çeþitli imkanlar yarattýðý ortaya konulmaktadýr.

Tarih boyunca kentlerin ayrýlmaz parçalarýndan biri olan kamusal mekânlara 1980’li yýllarýn baþlarýndan itibaren kamu ve özel sektör yaný sýra, farklý toplumsal kesimlerin ilgisinin hýzla artmasýna paralel olarak, kentsel dönüþüm projeleri, kent pazarlama ve markalaþtýrma programlarý aracýlýðýyla, tasarým açýsýndan yüksek kaliteli kamusal alanlar inþa edilmeye baþlanmýþtýr. Küreselleþme ve neo-liberal kentleþmenin etkisinde oluþan bu geliþmeler, uzun bir süredir kentlerde ihmal edilmiþ olan kamusal mekânlarýn iyileþtirilmesi ve bu mekânlarýn çok yönlü rollerini saðlýklý ve etkin olarak yerine getirebilmeleri açýsýndan olumludur. Ancak, endüstri-sonrasý kentlerde son yýllarda geliþtirilen kamusal mekânlar, bazý rolleriyle ön plana çýkmaktadýr. Bu araþtýrma, 1980’lerden itibaren geliþen kentsel dönüþüm ve kamusal mekân yazýnýný inceleyerek, endüstri-sonrasý kentlerin kamusal mekânlarýnýn deðiþen ve evrilen rollerini irdelemeyi amaçlamaktadýr. Makalenin birinci bölümünde, kentlerde kamusal mekânlarýn rolleri tanýmlanmaktadýr; ikinci bölümde, 1980’lerin baþýndan itibaren kamusal alanlara artan ilginin nedenleri incelenmektedir. Üçüncü bölüm, endüstri-sonrasý kentlere özgü kamusal mekân tiplerinin ve özelliklerinin tanýmlanmasýna ayrýlmýþtýr. Dördüncü bölümde ise, bu kamusal mekânlarýn rollerinin nasýl deðiþtiði, 1980’lerden itibaren uygulanan planlama ve tasarým politikalarýnýn bu deðiþime nasýl hizmet ettiði incelenmektedir. Sonuç bölümünde ise, yapýlan incelemelere dayalý olarak, endüstri-sonrasý kentlerin kamusal mekânlarýnýn deðiþen rollerine yönelik çýkarýmlar yapýlmaktadýr.

Çalýþma ve konut yaþantýsý üzerinden kurgulanan modern kent sisteminde, kentlilerin boþ vakitlerini (leisure) deðerlendirebilecekleri mekanlara olan ihtiyaç giderek artmaktadýr. Bir çok disiplinde boþ zaman, bireysel bir gereksinim olarak tanýmlanmaktadýr. Kentlinin boþ vakitlerini deðerlendirilebileceði kentsel mekanlar ise yüksek yaþam deneyimi sunan kentlerin temel bileþenleridir. Çaðdaþ kentlerin sunduðu boþ zaman deneyiminin; yeterliliði, çeþitliliði, eriþilebilirliði, kamusallýðý, kentsel mekandaki daðýlým özellikleri ve kalitesi gibi konular, kentlinin yaþam kalitesini yükseltmeye yönelik politikalara doðrudan girdi saðlayarak, kentte yaþayanlarýn memnuniyet düzeyini yükseltmektedir. Bugünün kentinde, özellikle yaþam kalitesi yüksek kentsel mekanlar üretme hedefindeki yerel yönetimler için, kentteki boþ vakit deðerlendirme mekanlarýnýn mevcut durumunu gerek norm ve standartlar gerekse kentlilerin algýlarý ekseninde analiz eden çalýþmalara ihtiyaç duyulmaktadýr. Bu çalýþma, dünya kenti olma vizyonuna sahip, üllkemizin en önemli metropolü olan Ýstanbul’daki boþ zaman deðerlendirme mekanlarýnýn kentsel mekandaki daðýlýmý ve hizmet alanlarýný nesnel bir çerçevede ele alarak metropoliten planlama politikalarýna girdi saðlamayý hedeflemektedir. Rekreasyon Mekanlarý, Sosyal ve Kültürel Tesisler ile Alýþveriþ ve Yeme Ýçme Mekanlarý olarak gruplanan çok sayýdaki boþ zaman deðerlendirme mekaný, coðrafi bilgi sistemleri ortamýndaki analizler (Mapping, Measuring Geographic Distribution, Network Analyst) ile görselleþtirilmiþ ve mekansal deðerlendirmeler yapýlmýþtýr. Çalýþma sonucunda, gerek boþ zaman aktivitelerinin mekansal daðýlýmlarý, gerekse hizmet alanlarý üzerinden ölçülen eriþilebilirlik koþullarý açýsýndan, hem aktiviteler hem de metropoliten alanýn çeþitli noktalarý arasýnda önemli farklýlýklar bulunmuþtur. Mekansal adalet açýsýndan önemli sorunlar içeren bu sonuçlarýn boþ zamanlarýn deðerlendirilmesine yönelik gelecekteki planlama faaliyetlerinde göz önünde bulundurulmasý, yüksek yaþam kalitesi hedefindeki yerel yönetimler ve beklentisindeki kentliler için iyi bir baþlangýç noktasý olacaktýr.

Ýkincil konutlar, kullanýcýlarý tarafýndan yýlýn belirli zamanlarýnda ve belirli sürelerde dinlenme, tatil yapma, kentsel yaþamdan uzaklaþma gibi sebeplerle rekreatif amaçlý olarak kullanýlan genellikle fiziksel çekiciliði yüksek olan bölgelerde inþa edilen yapýlardýr. Özellikle kýyý bölgelerinde yer alan ve çoðunlukla tatil amaçlý kullanýlan ikincil konutlar, zaman içerisinde çeþitli sebeplerden dolayý birincil konuta dönüþebilmektedir. Mevcut ikincil konut yapýlarý, birincil konuta dönüþürken kullaným þekli ve kullanýcý ihtiyaçlarý deðiþmekte, bu durumda ikincil konut yapýlarýnda kullaným süresinin bütün yýla yayýlmasýyla kullanýcý gereksinimleri de farklýlaþmaktadýr. Ýkincil konut olarak tasarlanan yapýlarýn zaman içerisinde birincil konuta dönüþürken kullanýcý gereksinimlerine cevap verebilmesi, mimari sürdürülebilirliðin saðlanmasý bakýmýndan son derece önemli ve gereklidir. Sürdürülebilirliðin saðlanabilmesi için, ikincil konutlarýn birincil konutlara uyarlanmasý sürecindeki gereksinimler doðru bir þekilde tespit edilmeli ve belirlenen ihtiyaçlar doðrultusunda deðiþen kullanýcý gereksinimlerine cevap verebilecek nitelikte esnek tasarýmlar yapýlmalýdýr. Bu araþtýrma genelde, ülkemiz kýyý bölgelerinde bulunan ve yoðun yerleþmelerden oluþan ikincil konutlarý özelde ise, Mersin ili kýyý alanlarýnda konumlanmýþ ve farklý dönemlerde inþa edilmiþ dört ikincil konut yerleþmesini (tatil sitesi) mimari açýdan incelemekte, mekânsal deðiþimleri tespit ederek kullanýcý ihtiyaçlarýný ve kullaným þeklini belirlemektedir. Bununla birlikte ikincil konutlarýn zaman içerisinde birincil konut olarak kullanýlmaya baþlanmasýnýn kentsel ve sosyal nedenleri ve bu deðiþimin getirdiði gereksinimler irdelenmektedir. Bu tespit ve deðerlendirmelerin sonucunda bu çalýþma, ikincil konut tasarýmlarýnda, özellikle kentsel ve sosyal sebeplerle birincil konut olarak kullanýlabilme potansiyeli olan alanlarda esnek ve sürdürülebilir tasarým baðlamýnda deðerlendirilmesi gereken ölçütleri belirlemekte, tasarýmý yönlendiren bir yol haritasý oluþturmayý amaçlamaktadýr.

Tüm dünyada olduðu gibi Türkiye’de de 1980 yýlý yönetim anlayýþlarýnda yaþanan dönüþüm anlamýnda kýrýlma noktasý olarak tanýmlanmaktadýr. Bu dönüþüm devletlerin yapýsýndan toplumsal yapýlara, planlamadan kent mekanlarýna bir çok alanda yapýsal deðiþikliði beraberinde getirmiþtir. Neoliberal dönem olarak tanýmlanan bu süreçte kent mekanlarý metalaþtýrýlarak hem piyasa temelli ekonomik büyüme hem de elit tüketim pratiklerinin sahnesi haline getirilmektedir. Kentlerde, kamu-özel sektör ortaklýklarýyla þekillendirilen, sermayenin çýkarlarý doðrultusunda geliþtirilen müdahaleler gün geçtikçe artmaktadýr. Bu dönemde, planlamanýn özünü oluþturan kamu yararý planlama meslek uygulamalarýnda temel deðer olmaktan çýkmaya baþlamýþtýr. Proje temelli yaklaþýmlarla, planlama alaný iþlevsizleþtirilmekte ve itibarsýzlaþtýrýlmaktadýr. Türkiye’de ekonomik politikalar doðrultusunda planlama politikalarý ve ilgili mevzuatta yapýlan düzenlemelere baðlý olarak kent mekanýný þekillendiren müdahalelerin en yoðun olarak yaþandýðý kent Ýstanbul’dur. Bu makalede, 1980 yýlýndan itibaren,Türkiye’de planlama alanýný ilgilendiren yasal düzenlemeler ve deðiþiklikler kamu yararý baðlamýnda deðerlendirilmekte, bunun yanýnda Ýstanbul’da gerçekleþtirilen kentsel müdahaleler planlama politikalarý ve yasal düzenlemeler ile iliþkileri, mekansal daðýlýmlarý ve kamu yararýna aykýrýlýk teþkil ettiði düþünülen konular çerçevesinde ele alýnmaktadýr. Çalýþmada 1980’den bugüne 36 yýllýk süre, 1980–2000 ve 2000 sonrasý olmak üzere iki ayrý dönem kapsamýnda incelenmekte, dönemler arasý ortaklaþan/ayrýþan konular deðerlendirilmektedir.

Eylem planý yaratým süreci; yerel kaynak ve potansiyelleri kullanarak toplumun problemini kendisinin belirleyip önceliklendirildiði, çözüm için yerel halkýn aktif olarak sorumluluk aldýðý, etkin ve katýlýmcý bir süreçtir. Kýrsal alanda yaþayan halkýn yerel potansiyelleri ve sorunlarý analiz ettiði, bilginin paylaþýldýðý, ortak fikrin üretildiði, belirlenen problemin çözümüne yönelik eylemin planlandýðý ve gerçekleþtirildiði bir süreci amaçlar. Sürecin planlanmasýný ve uygulanmasýný içeren bu çalýþma; katýlýmcý yaklaþýmla, alanda belirlenen potansiyel ve sorunlar ýþýðýnda, metodolojisi oluþturulan bütüncül bir eylem planý sürecinin seçilen yerleþme özelinde uygulama sürecini ve sürecin etkinliðinin/uygunluðunun deðerlendirilmesi deneyimini aktarmaktadýr. Stratejik hedeflere ulaþmaya yönelik eylem adýmlarýný tanýmlayan katýlýmcý, kaynak etkin, somut sonuçlar üreten, toplum yönlendirmeli, ölçülebilir/performans standartlarýna sahip bu yaklaþýmýn; baþarýsýný etkileyen faktörlerin ve toplumda yarattýðý etkinin tartýþýlmasý gelecek deneyimler için yol göstericidir.