Sýnýrsýz büyüme, gezegenin ekolojik limitlerine dayandýðý günümüz koþullarýnda sürdürülebilir olmaktan çýkmýþtýr. Büyüme hegemonyasý sadece ekolojik tahribatlara yol açmanýn ötesinde toplumsal, ekonomik ve mekansal eþitsizlikler de yaratmaktadýr. Planlama disiplini toplumsal ve mekansal organizasyonun saðlanmasýnda düzenleyici bir role sahiptir. Bu durum hem ekonomik sistemde hem de düzenleyici pozisyonu sebebiyle planlama disiplininde yeni bir anlayýþý gerekli kýlmakta ve olanak tanýmaktadýr. Bu çalýþma, büyüme odaklý planlamanýn dýþýnda bir kentsel tahayyül aramak üzerinedir. Öncelikle küçülme yaklaþýmýnýn ortaya çýkýþý ve teorik çerçevesi aktarýlmýþtýr. Sonrasýnda küçülme literatüründe kent, mekan ve planlamaya yaklaþým biçimleri Web of Science'ta oluþturulan bir formül üzerinden bibliyometrik bir analizle incelenmiþtir. Elde edilen sonuç üzerinden planlama ve küçülme iliþkisi, iliþkinin kendi dinamiklerinden üretilen Ýmkanlar, Ýttifaklar: Kurumlar ve Müþterekler, Ýhtilaflar: Ölçek ve Kentleþme ve Yöntem: Siyaset ve Planlama Paradigmasý olmak üzere dört kategoride potansiyelleri ve açmazlarý açýsýndan deðerlendirilmiþtir.

Çalýþma, kentsel dönüþüm uygulamalarýnýn anlaþma aþamasýnda yaþanan zorla rýza üretme sürecini mercek altýna alýyor. Kentsel dönüþüm, üçte iki çoðunluðun anlaþma zeminini oluþturduðu ‘rýzaya dayalý’ bir uygulamaymýþ gibi gözükse de bu çoðunluða ulaþma sürecinde ihlal edilen haklar ve psikolojik baskýlar genellikle örtük kalýyor. Saha çalýþmasýnda, mahalle sakinlerinin maruz kaldýðý bu örtük ihlaller gün yüzüne çýktýkça, iþ yeri ortamýndaki hak ihlallerini ifade eden mobbing eylemleriyle kentsel dönüþümün anlaþma aþmasýndaki yýpratýcý deneyimler arasýnda benzerlikler keþfedildi. Böylece mobbing literatürü sahayla birlikte deðerlendirilerek kentsel dönüþüme uyarlandý. Çalýþmaya gömülü teori yaklaþýmý yön verdi ve otoetnografi derinlik kazandýrdý. Çalýþmanýn sahasýný, Ýstanbul’da, Büyük Çamlýca Camii’nin eteklerinde yer alan biri devlet (Kirazlýtepe) diðeri özel sektör (Mehmet Akif Ersoy) öncülüðündeki iki dönüþüm alaný oluþturdu. Anlaþma sürecinde dönüþüme son derece istekli olan aktörler (devlet, geliþtirici, bazý mahalle sakinleri ve aile bireyleri), dönüþümü onaylamayan sakinlerin iletiþim kanallarýný, sosyal iliþkilerini, itibarlarýný, saðlýklarýný ve yapýlý çevrelerini bozmaya yönelik çeþitli mobbing eylemlerini devreye soktu. Bu mobbing eylemlerinin amacý, mahallede yarattýklarý düþmanca ortam yüzünden sakinlerin bezip anlaþmayý onaylamalarýný saðlamaktý. Sonuç olarak, yaþam kali-tesini artýrmayý vaat eden kentsel dönüþüm projeleri, henüz anlaþma aþamasýndayken bile mevcut sakinlerin yaþam þartlarýný ciddi þekilde kötüleþtirir ve mahalleleri yaþanmaz hale getirir. Türkiye’de merkezi otoritenin kentsel dönüþüm proje sayýlarýný büyük oranda artýracaðý söylemleri göz önünde bulundurulduðunda, gelecek yýllarda daha fazla kent sakininin mobbing maðduru olmasý muhtemeldir. Bu nedenle, kentsel dönüþümde mobbing konusunun daha kapsamlý bir þekilde incelenmesi, ispatlanabilir hale getirilmesi ve yasal tanýnýrlýk kazanmasý, anlaþma sürecinin zararlý etkilerini azaltma ve maðdurlarýn haklarýný koruma açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr.

Bu çalýþma, Ýstanbul Haliç havzasýnda yer alan tersanelerin kapatýlma sürecini konu etmektedir. Haliç Tersanelerinin üretim iþlevine son verilerek, kültür sanat endüstrisi fonksiyonlarý ile yeniden yapýlanmasý yönündeki kararlar, güncel kentsel siyasete konu olmaya devam ediyor. Kent hareketleri, tersanelerin üretime devam etmesini savunurken; ulusal ve kentsel düzeydeki yönetimler ise dünya örneklerine vurgu yaparak, tersanelerin kapatýlmasý yönünde kararlar almýþtýr. 2000 yýlýnda tersaneler kapatýlmýþ ve bin yüz kiþinin iþine son verilmiþtir. Ýþten çýkarmalarýn yüksek olmasý, sadece tersane deðil, tersane çevresindeki yaþamý da dramatik biçimde etkilemiþtir. Fakat kapatýlma kararý kamuoyunda destek bulmamýþ ve 13 yýl sonra yükselen muhalif tepkiler ile bir dayanýþma platformu doðmuþtur. 2013 yýlýnda “Haliç Dayanýþmasý” bu süreci, eski tersane çalýþanlarýnýn, sendikalarýn, meslek odalarýnýn ve tersane bölgesinde yaþayan kentlilerin talepleriyle örgütlemiþ ve “sanayisizleþme”ye alternatif bir tutum ortaya koymuþtur. Tam 6 yýl sonra bu talepler kýsmen de olsa sonuç vermiþ ve tersanelerin bir bölümünde üretimin devam ettirilmesi politikasý benimsenmiþtir. “Üretime devam etme” seçeneði, yerel yönetim ile merkezi yönetim arasýnda gerçekleþen çatýþma ve onu izleyen bir hukuk mücadelesinin kazanýmý ile sonuçlanmýþtýr.

Bu çalýþmanýn amacý, Mersin metropoliten bölgesinde yaþayan insanlarýn sosyoekonomik durumlarý ile gürültü maruziyeti arasýnda bir iliþki olup olmadýðýný ve varsa bu iliþkinin yönünü ortaya koymaktýr. Bu amaçla Mersin Büyükþehir Belediyesi ve TÜBÝTAK (Marmara Araþtýrma Merkezi) arasýnda imzalanan bir protokol çerçevesinde yürütülen proje kapsamýnda üretilen gürültü haritalarý ile bir grup deðiþken (bina yoðunluðu, arazi kullaným türü, bölgede yaþayanlarýn sosyo-ekonomik durumu, kentsel makroform geliþim dönemleri) incelenerek aralarýndaki iliþki ortaya konulmaya çalýþýlmýþtýr. Çalýþma sonucunda Mersin Büyükþehir Bölgesinde yaþayan nüfusun 2/3'ünün (649.000 kiþi) gündüz 50 dB'den fazla gürültüye maruz kaldýðý tespit edilmiþtir. Sosyoekonomik durum ile gündüz gürültüsüne maruz kalma arasýnda ters bir iliþki olduðu; bina yoðunluðu (taban alaný oraný) arttýkça gündüz gürültüsüne maruz kalma düzeyinin arttýðý; kentin yeni geliþen bölgelerinde gündüz gürültüsüne maruz kalma düzeyinin azaldýðý; konut kullanýmýndan karma kullanýma geçildikçe gündüz gürültüsüne maruz kalma düzeyinin arttýðý gözlenmiþtir. Baþka bir deyiþle, gündüz gürültüsüne maruz kalma ile sosyoekonomik durum arasýnda doðrudan bir iliþki olduðu ortaya çýkmýþtýr. Bu bulgu, yurt dýþýnda, özellikle ABD ve Kuzey Amerika'da araþtýrýlan örneklerle tutarlýdýr.

Çocuklarýn fiziksel ve zihinsel geliþimi açýsýndan önemli mekânlar olan þehirler genellikle yollar, kenarlar, düðüm noktalarý, bölgeler ve iþaret öðeleri ile tanýmlanýr. Bu çalýþmanýn amacý, günümüzde mekânla etkileþimleri sýnýrlý olan çocuklarýn kente yönelik algýsal yaklaþýmlarýný belirlemek, sosyal, doðal ve tarihi çevrelerle etkileþimlerini ölçmektir. Araþtýrma alaný Trabzon ili Ortahisar ilçesini kapsamaktadýr. Çalýþmanýn metodoloji kýsmý sözlü anketler ve zihinsel haritalarý içermektedir. Altý ortaokul, farklý sosyoekonomik bölgelerden rastgele seçilmiþ ve ilçenin çeþitli yerlerinden temsil saðlanmýþtýr. 256 anketten ve 192 zihinsel haritadan elde edilen veriler MAXQ-DA 2020 Analytics Pro kullanýlarak analiz edilmiþtir. Jaccard benzerlik endeksi, anketler için ortalama %91,23 ve zihinsel haritalar için %54,80 ortalama benzerlik göstererek veri gü-venilirliðini doðrulamýþtýr. Bulgulara göre; sözel verilerde düðümlerin sýklýðý baskýnken, görsel verilerde iþaret öðelerinin daha yoðun olduðu görülmüþtür. Ayrýca iþaret öðeleri ile tarihi yerler arasýnda anlamlý bir iliþki tespit edilmiþtir (Spearman korelasyonu=0,744, N=256). Sonuç olarak þehrin kuzey kýsmýnýn çocuklarýn zihninde daha anlaþýlýr olduðu ortaya çýkmýþtýr.

Literatürde mekan analizi ile ilgili birçok çalýþma olmasýna raðmen, eþik mekanlarýnýn analizi yeterince ilgi görmeyen bir konudur. Bu yetersizliði gidermek amacýyla çalýþma, literatürdeki boþluða yanýt olarak geliþtirilen eþik mekan tespit ve analiz yaklaþýmý önerisinin Adapazarý/ Sakarya kent merkezindeki Atatürk Parký/Þemsiyeli Bahçe örneðinde test edilmesini amaçlamaktadýr. Gerçekleþtirilen üç aþamalý çalýþma, ilk aþamada potansiyel eþik mekanlarýnýn belirlenmesi; ikinci aþamada analiz edilecek eþik mekanýnýn potansiyel eþik mekanlarý arasýndan seçimi, döküman analizi ve bu eþik alanýnýn yerinde tespiti; üçüncü aþamada ise davranýþsal haritalama tekniði kullanýlarak seçilen potansiyel eþik mekanýnýn yerinde gözlemlenmesi ile gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþmada kullanýlan gözlem kriterleri (gözlem günleri, aralýklarý, gözlemlenen mekan sayýsý ve kullanýlan ek teknikler), literatürdeki araþtýrmalardan referans alýnarak eþik mekanlarýn araþtýrýlmasýný mümkün kýlacak þekilde yapýlan önerilerle geliþtirilmiþtir. Bu sayede davranýþsal haritalama yöntemine daha net bir iþ akýþý kazandýran, eþik mekanlarýn analizi için ise daha spesifik ve amaca uygun olarak önerilen bir tespit ve analiz modeli açýklanmýþ ve bir vaka çalýþmasýnda denenmiþtir. Çalýþma sonucunda yerinde gözlemlenen mekanýn yorumlanmasýyla eþik mekanlarýnýn birçok farklý boyutta eþik içerebildiði ortaya çýkarýlmýþtýr. Çalýþma eþik mekanlarýn veya genel olarak mekanlarýn analizi için bir yol haritasý önermektedir, dolayýsýyla mekanlarý tanýmlayan eylemleri gözlemlemek ve bu eylemlere uygun tasarýmlar oluþturmakla ilgilenen araþtýrmacýlar için deðerli veriler içermektedir.

Atýk yönetimi ve çevre kirliliði kontrolü gibi kamu hizmetlerinin saðlanmasý, sorumluluðun yerel yönetimlerde olduðu sürdürülebilirlik tartýþmalarýnýn merkezinde yer alýyor. Geleneksel atýk yönetimi yöntemleri katýlýmcý çerçevelerde yeni perspektiflerden yoksun olsa da yerel yönetimler için yeni bir atýk yönetiþim çerçevesine çok boyutluluk ve veriye dayalý analitik yaklaþýmýnýn getirilmesine de güçlü bir ihtiyaç vardýr. Bu araþtýrmanýn temel amacý, yerel yönetimlerin tek baþýna hizmet saðlayýcý olarak deðil, rolünün "orkestra þefi" olarak deðiþtiði bilgi çaðýnda yenilikçi, veriye dayalý ve bütüncül bir atýk yönetiþim çerçevesi tasarlamaktýr. Çerçeve, kiþi baþýna düþen atýk miktarýnýn þehir ortalamasýnýn üzerinde olduðu Ýstanbul Metropol Bölgesi'nde bulunan Kadýköy Belediyesi için geliþtirilmiþtir. Araþtýrmanýn metodolojisi, politik, organizasyonel, davranýþsal ve teknolojik olmak üzere dört boyutlu bir çerçevede veri toplayabilen ve yönetebilen Web-CBS tabanlý katýlýmcý bir platformu içermektedir. Her boyut ayný zamanda Sürdürülebilir Kalkýnma Hedefi 11'in yerel baðlamda operasyonel hale getirilmesini destekleyebilecek belirli bir dizi göstergeyle birlikte tanýtýlmaktadýr. Kadýköy ilçesinde toplanan veriler ile belediye için ticari iþletmelere yönelik sürdürülebilir, yenilikçi ve operasyonel bir atýk yönetiþim modeli önerisi geliþtirilmiþtir. Sonuçlar, atýk toplamayla ilgili verilerin bir Web-CBS platformunda bulunmasýnýn ve eriþilebilirliðinin, katýlýmcý bir yönetiþim çerçevesinde önemli bir rol oynadýðýný göstermektedir. Ayrýca ticari iþletmeler arasýndaki “farkýndalýk” ve “iþbirliðine açýklýk”, atýk davranýþýnda yerel yönetimin anlamasý ve analiz etmesi gereken önemli faktörlerden bazýlarýdýr. Bu çalýþma 100/2000 YÖK doktora bursu ile desteklenmiþtir.

Yaklaþýk son 10 yýldýr ortak çalýþma alaný kavramý ve etkileri bilimsel olarak tartýþýlmaya baþlamýþ mekânsal düzenlemelerden biri olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Pratikte de birçok farklý türden kullanýcýnýn çalýþmak için tercih ettiði bu alanlarýn deðiþen dünya koþullarýyla iliþkilendirilerek yaratmýþ olduðu etkiler sosyal, ekonomik, fiziksel ve mekânsal olarak farklý disiplinlerde ele alýnmaktadýr. Bazý araþtýrmalar, oluþumu sosyal etkileþime olanak saðlayan, iþbirliklerinin ve firmalar arasý bilgi paylaþýmýnýn gerçekleþebileceði potansiyel yenilikçilik merkezleri olarak görmektedir. Bu çalýþmada, belirtilen katkýnýn varlýðýný deðerlendirmek üzere, Scopus veri tabaný taramasý üzerinden elde edilen araþtýrmalar VOSViewer ve MAXQDA programlarý kullanýlarak içerik analiziyle irdelenmiþtir. Ýlgili kaynaklarda, ortak çalýþma alanlarýnýn bilgi paylaþýmý, iþ birliði ve yenilikçiliði olumlu yönde etkilediðine dair temel bir kaný bulunmakla birlikte, eleþtirel yaklaþan çalýþmalarda bu iliþkinin varlýðýnýn belli koþullara ve baðlama göre deðiþtiði ifade edilmektedir. Mikro ölçekte dikkat çeken deðerlendirmelerde, neo-liberal politikalarý benimseyen batý ülkelerindeki bireyselliði ön plana çýkaran yaklaþýmlarýn topluluk olma ve birlikte çalýþma kültürünü baltaladýðý ifade edilmektedir. Makro ölçekte de ortak çalýþma alanlarýnda bi-reylere ve topluluða býrakýlan yenilikçi süreçlerin deðer üretmeye katký saðlayabileceði ama dýþ kaynaklarla beslenmeyen bu yapýlarýn zaman içinde kilitlenme etkisiyle sürdürülebilirliðinin riske gireceði belirtilmektedir. Önemli araþtýrma alaný vadeden ortak çalýþma alaný ve yenilikçilik iliþkisinin geliþmekte olan ülke örnekleri üzerinden bütüncül bir anlayýþla çok disiplinli ve karma yöntemlerle incelenmesi yazýna deðerli katkýlar saðlayacaktýr.

Kentlerin ekonomik, sosyal ve yönetsel iliþkilerin að ve düðümleri üzerinden karmaþýk kentsel sistemler olarak ele alýndýðý bir dönem içerisindeyiz. Bu çalýþma, planlamada mekan, tanýmý ve kavramsallaþtýrmasýnýn doða bilimleri temelli deðiþimini ve bu deðiþimin kentsel modelleme yaklaþýmlarý üzerindeki etkisini incelemektedir. Çalýþmada mekaný mutlak, kavramsallaþtýrmalarýný ise statik ve deterministik olarak ele alan geleneksel modellerden karmaþýk kent modellerine geçiþ tartýþýlmaktadýr. Dönüþen bilim anlayýþý çerçevesinde kentlerin karmaþýk yapýlar olarak ele alýnmasý ve modellenmesi, kentleri anlama ve yönlendirme biçimlerimiz ile planlama yaklaþýmýmýz ve pratiðimiz açýsýndan önemlidir. Bu doðrultuda, kentsel mekanýn kavramsallaþtýrýlmasýndaki temel etmenler olan mekan-zaman ve insana iliþkin anlayýþýn, bilimsel düþüncenin, kavramlarýn ve teorilerin deðiþimine yer verilmiþtir. Karmaþýk sistem yaklaþýmýnýn temel özelliklerini barýndýrarak kentlerin ve kentsel sistemlerin modellenmesinde kullanýlan temel modeller olan daðýlan, sinerjetik, fraktal, hücresel öziþleme ve ajan tabanlý, kum yýðýný ve küçük dünya kent modelleri açýklanmaktadýr. Çalýþma, kentsel modelleme ve planlama alanýnda yeni teorik ve metodolojik yaklaþýmlarýn tanýtýlmasýna katkýda bulunmakla beraber, bu alandaki bilgi birikimini zenginleþtirmeyi ve mevcut yaklaþýmlarýn sýnýrlýlýklarýný aþacak þekilde karmaþýklýk teorisinin yöntem ve modellerini kentsel mekanýn hesaplama, analiz ve tahmin araçlarý olarak tanýtmayý amaçlamaktadýr. Ayrýca, karmaþýklýk teorisinin kentsel planlama süreçlerine entegrasyonunun önemini vurgulamakta, kentlerin kendi kendini örgütleyen dinamik sistemler olduðu sonucu kapsamýnda kentsel stratejiler oluþturulurken daha esnek ve adaptif yaklaþýmlar benimsemesi gerektiði tartýþýlmaktadýr.