Geleceðin kentlerinin yirminci yüzyýl kentlerinin devamý niteliðinde olmayacaðý açýktýr. Ekonomilerin, kültürlerin ve kurumlarýn hem küresel ölçekte hem de yerel ölçekte birbirlerine olan karþýlýklý baðýmlýlýklarý, sonsuz sayýdaki nesnelerle ve yapýlarla oluþan kentsel çevrede milyonlarca temsilcinin ve paydaþýn etkileþimi, bu etkileþimin oluþturduðu çeþitli aðlardan yayýlan bilgi ve iletiþim kentlerin nasýl farklýlaþacaðýný göstermektedir. Karmaþýklýk içinde kentlerin geçmiþteki gibi sadece temel üretim ve tüketim iliþkileriyle açýklanamayacaðý ve benzer uzun dönemli ve deðiþmez kararlarla kentlerin planlanamayacaðý açýktýr. Bu kentlere ve kent planlamaya olan yaklaþýmda deðiþikliði gerektirmektedir. Kentler artýk dinamik, doðrusal olmayan, açýk ve sürekli evrilen, beklenmedik durumlar yaratan, kendi kendini örgütleyen karmaþýk sistemler olarak kabul edilmektedir. 1990’lý yýllardan bu yana karmaþýklýk kuramýna dayanan araþtýrmalar ve model çalýþmalarý kentleri açýklamaktan çok anlamak için geliþtirilmektedir. Bilgisayar ve biliþim teknolojilerindeki ilerlemelerle bir kentteki temsilciler ve onlarýn kentin geliþimine esas iliþkisel davranýþlarý belirlenmiþ ve kentin geçmiþteki deðiþim evreleri doðrultusunda geleceðine iliþkin senaryolar üretilmeye baþlanmýþtýr. Böylece doða bilimlerindeki karmaþýklýk sosyal bilimlerde de uyarlanabilir olmuþtur. Bu derleme çalýþmasýnda karmaþýklýk kuramýndan yola çýkarak geliþtirilen fraktal kentler, hücresel öziþleme kentleri gibi biliþim ve matematik-temelli modelleme çalýþmalarýyla mekansal planlama ve siyasa-geliþimi odaklý eleþtirel ve söylemsel çalýþmalar birleþtirilerek kent planlamadaki yeni yaklaþým tartýþýlmaktadýr.

Dünya’da sosyal, ekonomik, kültürel, yönetsel ve mekansal yeniden yapýlanma sürecindeki deðiþimler çeþitli alanlarda olduðu gibi kýrsal alanlarda da deðiþime neden olmaktadýr. Bu deðiþimlerin etkisiyle birlikte kýrsal alanlarýn kalkýnma politikalarýnda yeni bir yapýlanma sürecine girilmiþtir. Uzun yýllar kýrsal alan politikalarýnýn önemli bir bileþeni olarak kabul edilen tarým sektöründe yaþanan sorunlar kýrsal alandaki çözülmeleri hýzlandýrmýþtýr. Bu duruma ilave; kýrsal alanlarda artan yoksulluk ve yoksunluk, kýr-kent ikilemiyle birlikte kýr kent arasýndaki geliþmiþlik farkýnýn artmasý ve kýrsal alandaki doðal kaynaklarýn hýzla tükenmesi, kýrsal alan politikalarýnýn farklýlaþmasýný gerektirmiþtir. Tarým sektörüyle özdeþleþtirilen kýrsal alanlarda, ekonomik temelli ve devlet destekli yaklaþýmlarýn günümüz neoliberal politikalarý karþýsýnda yetersiz kaldýðý görülmüþtür. Kýrsal alanlarýn çok sektörlü geliþme ile çok aktörlü bir yönetiþimi içeren ekonomik, sosyal, mekansal ve çevresel sürdürülebilir geliþimini hedefleyen politikalarla ele alýnmasý gerektiði ve kýrsal alanlarda hem sektörel hem de mekansal yaklaþýmlarla çözümün saðlanabileceði yönünde görüþler oluþmuþtur. Bu çalýþma; kýrsal alanlarýn içeriðindeki deðiþimle birlikte kýrsal kalkýnmaya yönelik dünya genelindeki politikalarýn nasýl deðiþtiðini detaylý olarak tartýþmak ve Türkiye’nin kýrsal kalkýnma politikalarýnýn bu deðiþimden nasýl etkilendiði sorusuna yanýt aramayý amaçlamaktadýr. Çalýþma kapsamlý bir literatür araþtýrmasý ile konuyu ele almakta ve Türkiye’nin kýrsal kalkýnmaya yönelik politikalarýndaki deðiþimi kalkýnma planlarý ve strateji belgeleri üzerinden tartýþmaktadýr. Çalýþma neoliberal politikalarýn ve özellikle Avrupa Birliði’ne uyum sürecindeki yeniden yapýlanma kapsamýnda Türkiye’nin günümüz kýrsal kalkýnma politikalarýndaki deðiþime odaklanmaktadýr.

Günümüzde, kentsel büyüme ve yayýlma, insan kaynaklý sera gazý salýmlarýnýn artýþýna neden olan faktörler arasýnda gösterilmektedir. Bu çerçevede çalýþmanýn amacý, Bursa Kenti’nin 1984–2014 yýllarý arasýndaki mekânsal geliþiminin, yerel iklim deðiþikliði üzerinde etkili olup olmadýðýný ortaya koymaktýr. Uydu görüntüleri ve iklim parametreleri bu çalýþmanýn temel veri kaynaklarýdýr. Ýklim parametrelerinin analizi ve deðerlendirmesi Eþli Örneklem t-Testi kullanýlarak yapýlmýþtýr. Çalýþmadan elde edilen sonuçlara göre, 1984–2014 yýllarý arasýnda kent nüfusu iki buçuk kat artarken kent yerleþim alaný altý kat büyümüþtür. Kentsel alanýn büyümesi ile orman ve tarým alanlarýnda azalma olmuþtur. Holdren Modeli uygulamasý sonucunda, 1995–2003 dönemindeki büyümenin %65,5 oranýnda kentin yayýlmasýndan kaynaklandýðý saptanmýþtýr. Ayný dönemde yerel iklim parametrelerinden ortalama aylýk minimum sýcaklýklarda 1,36°C artýþ izlenmiþtir. Bu deðiþimde Bursa Ovasý’nýn kentsel geliþmeye açýlmasýnýn önemli bir payý olduðu söylenebilir. Sonuç olarak bu çalýþma, yerel iklim deðiþiminde bir yandan kentsel büyümenin ve yayýlmanýn etkili olduðunu ortaya koyarken diðer yandan da mekânsal planlama kararlarýnýn bu süreçteki rolüne dikkat çekmektedir.

Günümüzde, dünyanýn baþka bölgelerinde olduðu gibi Türkiye’de de büyük ölçekli etkinliðe ev sahipliði yapma eðilimi, özellikle markalaþma, tanýtým, pazarlama ve yatýrým fonlarýný, yerel ve bölgesel kalkýnmanýn bir aracý olarak kullanýlmasýyla artmýþtýr. Bu strateji sanayisizleþme sorunu yaþayan ülkelerde kentsel ve bölgesel kalkýnmanýn önemli bir aracý haline gelmiþtir ve ilgili ülkelerde son 30 yýldýr ekonomik kalkýnmayý tetiklemek için yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Türkiye’de kentlerin bazýlarý, 2000’li yýllarýn ortasýndan itibaren bu uluslararasý etkinliklere ev sahipliði yapmýþtýr. Bu kapsamda, bu çalýþma Türkiye’de son yýllarda gerçekleþtirilen Erzurum, Trabzon ve Mersin çoklu-spor etkinliklerinin etkilerini irdelemektedir. Genel olarak, bu çalýþmada, bu büyük etkinliklerin düzenlendikleri kentlerde yarattýklarý etkilere odaklanýlarak, merkezi ve yerel yönetimlerce söz konusu etkinlikler yardýmýyla yaratýlmasý istenilen hýzlý kentsel geliþme ve dönüþümün kapsamýnýn ve gerçekleþme düzeyinin aydýnlatýlmasý amaçlanmaktadýr. Çalýþma, oyunlar öncesinde, boyunca ve sonrasýnda kent dokusundaki ve mekanýndaki fiziksel, ekonomik ve sosyo-kültürel deðiþim ve dönüþümleri resmetmektedir. Etkinlikleri gerçekleþtirmek için yapýlan projelerin planlama ve yönetimine odaklanýlarak, etkinliklere ev sahipliði yapan þehirlerin geliþimi için yaratýlan fýrsatlar eleþtirel bir baðlam içinde ele alýnacaktýr. Bu tür büyük organizasyonlarýn kentsel deðiþim üzerindeki etkisi, sadece projelerin planlanmasý ve yönetimi deðil ayný zamanda bu olaylarýn bir parçasý olarak inþa edilen altyapýlarýn doðru kullanýmý ve yönetimi açýsýndan da incelenmiþtir.

Kentleþme çoðu zaman planlý gerçekleþse de kimi zaman çeþitli aktörlerin spontane müdahaleleri ile þekillenmektedir. Bu çalýþma bunlardan ikincisi olan yani kentlerde kendiliðinden gerçekleþen küçük ölçekli uygulamalarý ele almaktadýr. Çalýþmanýn amacý ‘kendin yap kentleþmesi’ (DIY Urbanism) ya da ‘taktiksel kentleþme’ (Tactical Urbanism) adýyla bilinen bu hareketlerin örneklerini aktörleri ve amaçlarý açýsýndan incelemek ve bu uygulamalarýn kentsel mekâna ve kentleþme sürecine etkilerini ortaya koymaktýr. Bu amacý gerçekleþtirebilmek için literatür taramasý, medya araþtýrmasý, gözlem ve örnek inceleme araþtýrma teknikleri kullanýlmýþtýr. Çalýþmanýn bulgularý bu hareketlere dâhil olan aktörlerin mahalleliler, aktivist gruplar, kamu kurumlarý veya belediyeler, üniversiteler, özel giriþimciler ve diðer þahýslar olduðunu göstermektedir. Bu uygulamalarýn en belirgin amaçlarý bir ihtiyacýn giderilmesi, kentsel estetik veya sanat arayýþý, þahsi veya ticari fayda saðlama ve çeþitli konularda verilen tepkiler olarak bulunmuþtur. Kendin yap kentleþmesinin olumlu yanlarý kentsel mekâný daha yaþanabilir, yürünebilir ve kullanýcýya uygun hale getirme ve güzelleþtirme olasýlýðýnýn olmasý, kentleþme sürecine kullanýcýlarýn doðrudan katýlýmýný saðlamasý ve pratik, uygulanabilir ve esnek çözümler getirmesi olarak saptanmýþtýr. Bunlarýn yanýnda izinsiz eylemler olmasý ve kapsayýcý planlama kararlarýyla entegrasyon sorunlarý gibi olumsuz yanlarý da bulunmaktadýr.

Tarihi, ekonomik ve toplumsal geliþmeler ile mekan arasýndaki karþýlýklý olarak birbirini üreten iliþki, mekan ve bellek arasýnda da söz konusudur. Bu nedenle mekan ve bellek arasýndaki bu diyalektik iliþkinin çözümlenmesi, fiziksel çevre algýsý ve bellekteki temsillerinin araþtýrýlmasý, tek bir mekansal öðe ya da bütün bir kentin görünen somut varlýðýnýn ötesinde, bunlarýn bellekteki soyut karþýlýklarýný anlamak için önemli olanaklar sunmaktadýr. Fiziksel çevre algýsýnýn ölçülmesi ve bellekteki temsillerinin araþtýrýlmasýnda, mekana iliþkin bilginin biliþsel olarak nasýl temsil edildiði, söz konusu bilginin nasýl bir iþlemden geçirildiði, ifade edilmesinde ne tür bireysel kýsýtlar bulunduðu, bunlarýn ölçümünde ve deðerlendirilmesinde kullanýlacak uygun araç ve yöntemin ne olduðu gibi çok sayýda sorun hala tartýþýlmaktadýr. Ne var ki, tarihsel gerçekliðin yeniden inþasýnda, geçmiþteki “doðru”nun ne olduðundan çok onun “nasýl” olduðu ya da “nasýl bir iz býraktýðý” ve “ne anlama geldiði” sorularýnýn sunacaðý olanaklar dikkate alýndýðýnda, söz konusu tartýþmalarýn gölgesinden kurtulmuþ çalýþmalar yapýlabilecektir. Buradan hareketle çalýþmada, kentsel mekanýn toplumsal bellekteki karþýlýklarý, aralarýndaki etkileþimli iliþki çerçevesinde, Mersin örneði üzerinden sözlü tarih yönetimi kullanýlarak araþtýrýlmýþtýr. Mersin’in, Doðu Akdeniz’de önemli bir ticaret ve liman kenti kimliðiyle geliþtiði on dokuzuncu yüzyýldan 1960’lý yýllara kadarki dönemde, kentsel mekan ve kent belleði arasýndaki iliþki, bu döneme tanýklýk etmiþ Mersinliler ile yapýlan sözlü tarih görüþmeleri ile ortaya konmaya çalýþýlmýþ, kentsel mekan ve kent belleði arasýndaki iliþkinin neden önemli olduðu, günümüz Mersin’inde yaþanan kentsel mekan ve kent kimliði sorunlarý temelinde tartýþýlmýþtýr.

Endüstri devrimi sonrasý kentlerin hýzla büyümesi, yeni kentsel dinamikleri doðurmuþ ve ortaya çýkan yeni ihtiyaçlar doðrultusunda kentler düzensiz bir þekilde geliþmeye baþlamýþtýr. Bu kontrolsüz geliþme dünyada pek çok ülkede olduðu gibi Türkiye’de de dönüþüm ihtiyacýný beraberinde getirmiþtir. Türkiye’de kentsel dönüþüm kavramý, maalesef artan rant politikalarý ve kontrolsüz yapýlan dönüþüm projeleri nedeni ile kentli tarafýndan yeterince anlaþýlamamaktadýr. Bu çalýþma kentsel dönüþüm konusundaki bu algý karmaþasýna dikkat çekmekte ve dönüþüm kavramýný Izmir Alaybey örneði ile kent sakinlerinin gözünden incelemeyi hedeflemektedir. Yapýlan alan çalýþmasýnda bölgede yaþayan çocuk ve yetiþkin iki farklý kullanýcý grup ile çalýþýlmýþ, çalýþmada veri toplama aracý olarak kýsa anket sorularýndan faydalanýlmýþtýr. Çalýþmanýn bulgularý deðerlendirildiðinde, çocuk ve yetiþkinlerin, yaþadýklarý kentteki problemlere yönelik tespitlerinin benzer olduðu, ancak kentsel dönüþüm kavramýnýn tüm katýlýmcýlar tarafýndan literatürdeki tanýmdan farklý algýlandýðý tespit edilmiþtir. Bu bulguya dayanarak, dönüþüm süreçlerinde kentli kullanýcýlarýn kentsel dönüþüm ile ilgili bilinçlendirilmesi gerektiði söylenebilir. Öte yandan kentsel dönüþüm projesinden beklenenler sorgulandýðýnda, çocuk ve yetiþkinler arasýnda farklýlýk çýkmasý, çocuk katýlýmý almadan, büyüklerin gözü ile yapýlan çalýþmalarýn çocuklarý tam olarak temsil etmediðini göstermiþtir. Bu çalýþma ile kentsel dönüþümle ilgili yapýlacak çalýþmalarda çocuklarýn ayrý bir alt grup olarak incelenmesi gerektiði ispatlanmýþtýr.