19. yüzyýlýn sonlarý ve 20. yüzyýlýn baþlarýnda sanayi kapitalizminin etkisiyle kentsel alanlar nasýl deðiþim yaþadýysa, 20. yüzyýlýn son çeyreðinde de kapitalizmin coðrafyasý benzer dramatik deðiþimler yaþamýþtýr. Bu deðiþimlerin sonucu ve neoliberal yeniden yapýlanma süreci içerisinde hýzlanan küreselleþme olgusunun da etkisiyle, (ulus) devletlerin ulusal egemenliklerinin bölgeler, kentler, metropoliten alanlar vb. yerelliklerle olan iliþkisi gerek siyasal (egemenlik) anlamda gerekse iktisadi anlamda problemli bir alan üzerinden tartýþýlmaya baþlanmýþtýr. Özellikle uluslar arasý sermayenin zaman ve mekaný iç içe geçiren akýþkanlýðý karþýsýnda, ulusal siyasal yapýlanmalarý mutlak egemenliðini saðlamak yolunda aþýrý merkezi ve bürokratik bulmasý ve ulusal sýnýrlarýn sermayenin hareketliliði karþýsýnda belirsizleþmesi durumu, “Ulus devlet’in sonu mu geldi?” sorunsalýnýn 20. yy’ýn son çeyreðinden itibaren tartýþýlmasýna neden olmaktadýr. Bu çalýþma söz konusu problematiði üç baþlýk üzerinden tartýþmayý amaçlamaktadýr. Birinci bölümde, sorunsalýn tarihsel baðlamýný belirleyen yeni ekonomi-politik dönüþümler kapitalizm-mekan diyalektiði baðlamýnda incelendikten sonra, konunun ölçekler arasý iliþkiye referans vermesi nedeniyle ölçeðin bu sorunsalýn neresinde durduðu ikinci bölümde tartýþýlacaktýr. Üçüncü bölümde ise ilk iki bölümde çizilen kavramsal çerçeve baðlamýnda yerel-küresel-ulusal ölçeklerde yaþanan dönüþümün nasýl anlaþýlmasý gerektiðine yönelik tespitlerde bulunulacaktýr.

Türkiye ve Dünyada birçok Mimarlýk ve Planlama okulunun ilk senesinde zorunlu Temel Tasarým dersi verilmektedir. 2 ve 3 boyutlu soyut temsil yöntemlerinin öðretildiði bu derste genelde Bauhaus okulunun algý psikolojisinden uyarladýðý Gestalt tasarým prensipleri uygulanýr ancak bu baðlantý her zaman çok açýk deðildir. Dersin stüdyo ortamýnda verilmesi, kritik alma süreci ve jüri deðerlendirmesi öðrencilere yabancý gelmektedir. Sezgisel öðretme metodlarý kullanýldýðý için üniversite eðitiminin ilk döneminde öðrencilerin en zorlandýðý derslerden biridir. Bu makalede öncelikle Temel Tasarým dersinin yapýsý ve iþleyisi anlatýlmaktadýr. Sonra, Bauhaus okulunun yansýmasý olarak yaygýn biçimde devam eden Temel Tasarým dersindeki farklý yaklaþýmlar incelenmiþtir. Gestalt prensipleri ve ilgili Temel Tasarým terim ve kavramlarý tartýþýlmýþtýr. Etkili bir temel tasarým dersi icin bir ders planý örneði verilmiþtir.

Bu çalýþma, bir yarýþma sürecinin analizi üzerinden, kentsel tasarým disiplinine ait en önemli bileþenlerden olan araç-yaya iliþkisi hakkýnda ne tür söylemler üretildiðini göstermeyi hedefler. Tarihi yapýlý çevre gibi son derece tanýmlý bir baðlam içinde yapýlan bu deðerlendirme, “yarýþma” denen arayüzün kentsel tasarým proje üretim süreçlerini nasýl ve hangi koþullarla biçimlendirdiði ile de ilgilenir. 2009 yýlý baþlarýnda Kültür ve Turizm Bakanlýðý’nýn, Mimar Sinan’ýn yapýsý Selimiye Camii’ni 2010 yýlý sonuna kadar UNESCO Dünya Mirasý Listesi’ne aday olarak girmesi için çalýþmalara baþlamasý, Edirne Belediyesi’nin Camii yakýn çevresini içine alan ve ulusal ölçekli-tek aþamalý bir kentsel tasarým yarýþmasý düzenlemesine aracý olmuþtur. Yarýþma süreci, yarýþmaya giren veya girmeyen ilgili meslek insanlarý arasýnda o dönem için hiç beklenmedik büyüklükte bir tartýþma platformu yaratmýþtýr. Bu tür yarýþmalarýn baþlýca aktörleri olan mimarlar, þehir plancýlarý ve peyzaj mimarlarý, sadece bu yarýþmanýn içeriðini ve sürecin geliþimini deðil, genel anlamda tarihi kent merkezlerinde kentsel tasarým pratiðini sorgulamaya baþlamýþlardýr. Kolokyumda yükselen jüri-yarýþmacý krizi, “yolun yer altýna alýnmasý” olarak sembolize olan bir konu etrafýnda dönerken, yaya-araç iliþkisinin tarihi dokulardaki geçmiþi ve geleceði de dolaylý olarak masaya yatýrýlmýþtýr. Bu araþtýrma, Selimiye Camii ve çevresi Yarýþmasý örneðine odaklanýrken, kentsel tasarým yarýþmalarý için süreç analizi yapmanýn da disiplinin kurumsallaþmasý adýna önemli bir yöntem olduðu önermesini yapar.

Estetik refah kavramý estetik yargý kavramý ile doðrudan ilintili bir kavramdýr. Estetik yargýlar nesne ve öznenin etkileþimi sonucu ortaya çýkmaktadýr. Estetik yargýlama sürecinde nesnenin özellikleri ve bireyin nesneye yüklediði anlam belirleyici rol oynamaktadýr. Pozitif estetik yargýlar ile deðerlendirilen nesneler, bireyde tatmin edici estetik deneyimler oluþturmakta; bireye özel bir tür refah saðlamaktadýr. Bu refah da estetik refah olarak tanýmlanmaktadýr. Kentsel yapýlý çevre içerisinde estetik refahýn saðlanmasý, kentsel yaþam kalitesini arttýrmaktadýr. Çalýþmada nesnenin özellikleri ve nesneye yüklenen anlamýn estetik yargýlarý nasýl etkilediði, Esenboða ve Konya kent giriþ kapýlarý örneðinde irdelenmektedir. Ayrýca; kent giriþ kapýlarýnýn pozitif estetik deneyim yaratýp yaratmadýðý, estetik refah saðlama potansiyelinin bulunup bulunmadýðý tartýþmaya açýlmaktadýr. Çalýþmanýn sonuçlarý kent giriþ kapýlarýnýn nesnel özellikleri, kapýlara yüklenen anlam açýsýndan negatif deðer taþýdýðýný; negatif estetik deðer yargýlarý ürettiðini, dolayýsý ile estetik refah saðlama potansiyellerinin bulunmadýðýný ortaya koymaktadýr. Kamusal mekânda yer alan her bir öðenin estetik refah saðlayacak nitelikte olmasý gereði ve bunun ancak nesnenin fiziksel özellikleri ve nesneye yüklenen anlamýn ürettiði pozitif estetik yargýlar ile oluþacaðý vurgulanmaktadýr.

Yürünebilirlik; yapýlý çevrenin, yayalarýn güvenli ve konforlu þekilde belli noktalara ulaþmasýný saðlayacak; görsel anlamda ilgi çekici, nitelikli, yürümeyi destekleyip teþvik edecek bir yapý sunmasýdýr. Literatürde yürünebilirliði etkileyen faktörlerin neler olduðu tartýþýlmakta, iki temel faktörün yürünebilirliði etkilediði belirtilmektedir. Bunlar; kentsel yapýlý çevrenin fiziksel ve algýsal niteliði (tasarým ölçütleri) ile bireysel tepkiler olarak ifade edilmektedir. Çalýþmada mekanýn fiziksel ve algýsal niteliðinin yürünebilirliðe, mekanda yürümekten duyulan memnuniyete etkisi Ankara Atatürk Bulvarý örneðinde sorgulanmaktadýr. Çalýþmanýn sonuçlarý mekânýn fiziksel ve algýsal niteliði ile mekânda yürümekten duyulan memnuniyet arasýnda doðrusal bir iliþki olduðunu ortaya koymaktadýr. Mekanýn fiziksel ve algýsal niteliði arttýkça mekanda yürümekten duyulan memnuniyette artmaktadýr. Atatürk Bulvarý örneðinde yapýlan çalýþmanýn sonuçlarý mekanýn konforlu ve güvenli olmasýnýn ve mekanýn algýsal kalitesinin yürümekten duyulan memnuniyeti aðýrlýklý olarak etkilediðini ortaya koymaktadýr.

Bu çalýþmanýn amacý, ülkemizde kentsel dönüþüm sürecini yeni yasal düzenlemeler perspektifinden ele alarak deðerlendirmektir. Bu amaçla çalýþmada öncelikle kentsel dönüþümün çok kýsa olarak ne olduðu, Dünya’da ve Türkiye’deki kentsel dönüþümün tarihsel geliþimi üzerinde durulmakta; ikinci olarak kentsel dönüþüm ile ilgili geçmiþte yapýlan yasal düzenlemeler ve günümüzde yürürlükte olan yeni yasal düzenlemeler incelenmekte ve son olarak da bu iki boyut, eleþtirel biçimde ele alýnmaktadýr.

1970’lerle birlikte dünya genelinde hakim bir paradigma haline gelen neoliberalizmin sermaye birikimi yaratma sürecinde yönünü çevirdiði en temel alanlardan birisi kent ve kentsel politikalar olmaktadýr. Bu kapsamda, Türkiye’de 2000’li yýllarla birlikte, neoliberal kentsel politikalarýn kentsel alanda somut çýktýlarla birlikte çok daha belirgin hale geldiði bir kentleþme evresinin içinden geçilmektedir. Söz konusu süreçte çok sayýda kentsel yatýrým gündeme gelmekte, lüks konut üretimiyse bu alanda ön sýralarý almaktadýr. Bu baðlamda, Ýstanbul kökenli bir firma tarafýndan, Ýzmir’de hayata geçirilen ve neoliberal kentleþme süreçleri ile güçlü baðlar kuran üç proje dikkati çekmektedir. Bu çalýþma, Ýzmir kentinde, neoliberal kentleþme eðilimleri ekseninde güçlü ve öncül sinyaller veren Folkart Konut Projelerini, kentsel baðlamda kentleþme pratiði çerçevesindeki yer seçim kararlarý; mimari baðlamda tasarým konsepti ve simgesel deðeri; ekonomik baðlamda proje maliyetleri, kira ve satýþ bedelleri; sosyolojik baðlamda hitap ettiði sýnýfsal yapý, kullanýcý grubu, kapalýlýk ve güvenlik durumu açýsýndan deðerlendirerek, bu projelerin neoliberal yeniden yapýlanma süreci ile olan iliþkisini ortaya koymayý amaçlamaktadýr.