Planning. 2023; 33(1): 15-39 | DOI: 10.14744/planlama.2022.98216

Pazar Yeri Yerseçim-Planlama-Tasarým Ölçütleri ve COVID-19 Sonrasý Ýçin Bir Ön Deðerlendirme

Burcu Ceylan¹, Aygün Erdoðan^2
1Bayrampaþa Belediyesi, Kentsel Tasarým Müdürlüðü, Ýstanbul
²Karadeniz Teknik Üniversitesi, Þehir ve Bölge Planlama Bölümü, Trabzon

Tarým devrimi ile baþlayan yerleþik hayatla birlikte insanlarýn artýk ürünlerini ihtiyaç duyduklarý baþka mallarla deðiþtirme gereksinimi ortaya çýkmýþtýr. Bu geleneðin yerleþimlerde meydana getirdiði, alýcý ve satýcýlarý buluþturan ilk ticaret yerleri ise pazarlar olmuþtur. Bir yörenin kültüründe ve günlük yaþamýnda geçmiþten günümüze en önemli kamusal mekanlardan biri olmalarý itibariyle pazarlarýn varlýklarýný sorunsuz sürdürebilmeleri, bulunduklarý zamanýn koþullarýna uygun biçimde konumlanmalarýný, planlanmalarýný ve tasarlanmalarýný gerektirir. Aralýk 2019’da, ilk vakalarý–ironik þekilde–Çin’in Wuhan kentindeki bir canlý hayvan ve deniz ürünleri toptancý hali çalýþanlarýnda görülen ve hýzla küresel bir salgýna dönüþen COVID-19, özellikle kamusal açýk mekanlar ile ticari kullanýmlarý doðrudan etkileyerek günlük rutinlerimizi deðiþtirmiþtir. Dolayýsýyla, bu mekanlar ve kullanýmlar, koronavirüs pandemi süreci ve sonrasý dönem için “yeni normaller” ve “fiziksel mesafe kurallarý” çerçevesinde yeniden ele alýnmalýdýr. COVID-19 sonra-sýna ait deðerlendirmelerin de yer aldýðý bu çalýþmada, Türkiye’de sosyal yaþama dair önemli bir kamusal-ticari kullaným olan pazar yerlerinin yerseçimi, planlama ve tasarýmýna yönelik bir ölçütler bütününe ulaþmak amaçlanmýþtýr. Bu kapsamda yapýlan COVID-19 öncesi ve sürecine yönelik yazýn, dünya pazarlarý ve mevzuat incelemeleri ile bir yerleþimde nüfusa etkin hizmet edebilecek pazarlarýn yerseçimi, planlama ve tasarým ölçekleri itibariyle sahip olmasý gereken özellikler Pazar Yeri Planlama Tablosu (PYPT) ile ortaya konmuþtur. Devamýnda, PYPT’nin sade bir versiyonu, orta ölçekli bir kentin pazar yerleri üzerinde test edilmiþtir.

Anahtar Kelimeler: COVID-19, pazar yeri; periyodik pazar; Trabzon-Or-tahisar; yerseçim-planlama-tasarým.

---

Criteria for Location-Planning-Design of Bazaar Places and a Preliminary Assessment for the Post-COVID-19 Period

Burcu Ceylan¹, Aygün Erdoðan^2
1Bayrampaþa Municipality, Directorate of Urban Design, Istanbul
²Karadeniz Technical University, Department of City and Regional Planning, Trabzon

With the advent of agricultural revolution, sedentary lifestyle called for people to exchange their surplus goods in return for the others they need. In settlements, emerged by this tradition, bazaars became the first commercial places where the sellers and buyers meet. Being one of the most important public places in the culture and daily-life of a particular locality from past to present, it is essential for bazaars to be located, planned, and designed in line with the requirements of the time so that they sustain their existence properly. COVID-19, initial cases of which–ironically–were seen among the staff of a live-animal and seafood wholesale wet market in Wuhan, China in December 2019, shortly transformed into a global pandemic, changed our daily routines by directly affecting the use of especially open public spaces and commercial places. Thus, these spaces and land-uses need to be reconsidered in terms of the “new normals” and “physical distance rules” during and after the coronavirus pandemic. This study, which also includes evaluations for the post-COVID-19 period, aimed at a set of holistic criteria for the location-planning-design of bazaar places that are important for social life in Türkiye regarding their public-commercial use. Accordingly, after examining the before and ongoing COVID-19 literature, world bazaars, and legislation; locational, planning, and design scale properties of bazaars that would effectively serve a local population are put forward by introducing the Bazaar Places Planning Table (BPPT). Subsequently, a simple version of BPPT is tested for bazaar places of a medium-scale city.

Keywords: COVID-19, bazaar place; periodic market; Trabzon-Ortahisar; location-planning-design.

---

ATIF KOPYALA