Küresel COVID-19 pandemi süreci kentleri ve kentsel yaþamý etkisi altýna alýrken, neoliberal politikalarla büyüyen kentlerin pan-demi mücadelesinde genel olarak yetersiz kaldýðý görülmüþtür. Kamu yararýný görmezden gelen ve kâr odaklý kentleþme politikalarý ile büyüyen kentler, eþitsizliklerin ve ayrýþmanýn en yoðun yaþandýðý mekânlar haline gelmiþtir. Dolayýsýyla, bireyler kentsel mekânda virüsle savaþmada eþit koþullara sahip deðildir. Kentlerde var olan eþitsizlikleri ve ayrýþmalarý derinleþtiren pandemi süreci, tasarým ve planlama süreçlerinde ihmal edilen halk saðlýðý bakýþýný öncelikli olarak gündeme getirmiþtir. Bu nedenle, halk saðlýðýný etkileyen ve pandemileri þekillendiren sosyo-mekânsal eþitsizliklerin kapsamlý bir þekilde deðerlendirmesine gereksinim duyulmaktadýr. Bu doðrultuda, bu çalýþma pandemi boyunca yaþanan sosyo-mekânsal eþitsizlikleri ortaya koyarak, kendi kendine yetebilen "20 dakikalýk mahalleler" modelini alternatif bir bakýþ açýsý olarak önermektedir. Böylece, halk saðlýðý bakýþýný önceleyen, herkes için adil, eriþilebilir, saðlýklý ve yaþanabilir kentsel mekânlar yaratmak mümkün kýlýnabilir.

Bu makalede, “iyi tasarým” kavramýnýn önce deðer baðlamý, yapma/olma iliþkisi üzerinden, bilginin deðere dönüþmesi ve “iyi” çerçevesinde, sonra da, yine yapma/olma iliþkisi kapsamýnda çaðdaþ tasarým yaklaþýmlarýyla kýyaslanarak irdelenecektir. Ýnsanýn tasarým yoluyla bilgi ve deðer baðlamý üzerinden kendisini bir tür olarak nasýl doðayý araçsallaþtýrarak ayrýcalýklý bir konuma getirdiði, temsil inþa edebilme vasýtasýyla kendini bir tür olarak nasýl tesis ettiði ortaya konulmaya çalýþýlacaktýr. Doðada hâlihazýrda duran bir malzeme ve kuvveti birleþtirerek bu yaptýðý nesne üzerinden deðer kavramýný keþfetmesi ve bu keþfi mimetik eylem sayesinde yapabilmesi irdelenecektir. Öte yandan insanýn bu faaliyet vasýtasýyla edindiði ve diðer canlýlarýn yapamadýðý seviyede temsil yapabilmesi sayesinde benlik tesisinin nasýl kurulduðuna dair bir öneride bulunulacaktýr. Böylece ‘yapma’ eylemi üzerinden bilgi ve deðer baðlamýnýn nasýl bizatihi insanýn ‘olma’ esasýnda kendisini ürettiði araþtýrýlacaktýr.

Son yüzyýlda artan nüfus ve endüstriyel geliþmeler ekosistem fonksiyonlarý üzerinde dramatik etkilere neden olmuþtur. Dünyanýn sahip olduðu ekosistem kaynaklarýnýn kýsýtlý olmasý ve bu kaynaklar üzerinde artan arz ve talep doðal kaynaklarýn daha detaylý araþtýrýlmasý gerektiðini gün yüzüne çýkarmýþtýr. Bu doðrultuda ekosistem ürün ve hizmetleri peyzaj ve þehir bölge planlama aracý olarak son on yýldýr giderek artýþ gösteren bir araþtýrma alanýna dönüþmüþtür. Popülerleþen bir araþtýrma alaný olarak ekosistem hizmetlerinin tanýmý, kapsamý ve kategori sistemlerinde pek çok farklýlýk ve karmaþa hakimdir. Buna ek olarak özellikle Türkiye’de yapýlan çalýþmalarda ekosistem hizmetlerine yönelik elde edilen ekolojik bulgularýn ekonomik zemine aktarýlmamasý dikkat çekici sorunlardan biridir. Bu durumda da ekosistem hizmetleri çalýþma alanýna dair dar bir kapsamda ele alýnan bir yaklaþým sergilemektedir. Bu çalýþmada ekosistem hizmetlerine yüzeysel bir bakýþ açýsýndan öte insana ait çevresel düþünce sistemleri içinde doða ve dolaylý olarak ekosistemin insan algýsýndaki konumuna odaklanýlmýþtýr. Bu konumu belirleyen en önemli itici güçlerden biri de ekonomidir. Nitekim ekosistem hizmetleri yaklaþýmý yeni keþfedilmiþ bir kavram olmaktan ziyade geçmiþte gerçekleþen pek çok çevresel hareket ve eylem ile þekillenmiþtir. Bu kapsamda ekosistem ürün ve hizmetlerinin günümüze ulaþýrken geçirdiði dönüþümler, anahtar kiþi ve anahtar olaylar, deðiþen bakýþ açýlarý ve bu bakýþ açýlarýnýn ekolojik ve ekonomik keþiþim arayüzündeki literatür eksikliðine katký saðlamasý amacý ile bu çalýþma gerçekleþtirilmiþtir.

Bilindiði gibi, açýk yeþil alanlar kentsel sürdürülebilirliðin ayrýl-maz bir parçasýdýr. Pek çok farklý tipolojiyle kentlere; ekolojik, toplumsal, rekreasyonel ve mekânsal katkýlar sunmaktadýrlar. Bu katkýlarýn (çok iþlevli olarak) kentsel mekâna yansýtýlmasý sistematik bir yaklaþýmla mümkündür. Bu baðlamda hem dünyada hem de Türkiye’de açýk yeþil alanlara iliþkin pek çok hedef, strateji ve standart geliþtirilmiþtir/geliþtirilmektedir. Ülkemizde son yýllarda, tarihi bir öneme sahip millet bahçesi kavramý açýk yeþil alan tipolojisi olarak yeniden gündeme gelmiþtir. Bu kavram ayrýca, farklý açýk yeþil alan stratejileri ile birlikte ele alýnmaya baþlanmýþtýr. Bu doðrultuda çalýþmada, millet bahçesi kavramýnýn açýk yeþil alan sistemi planlama ve tasarým süreçlerindeki rolü irdelenmiþtir. Bu kapsamda, farklý açýk yeþil alan tipolojilerinin dünyadaki ve ülkemizdeki tarihsel geliþimi üzerinde durulmuþtur. Sonraki aþamada, açýk yeþil alanlara iliþkin ülkemizdeki yasal-yönetsel yapý irdelenmiþtir. Buna yönelik olarak merkezi yönetim tarafýndan ortaya konulan Millet Bahçesi Rehberinin açýk yeþil alan sistemi planlamasý ve tasarýmý üzerindeki etkisine iliþkin saptamalar yapýlmýþtýr. Son olarak yine merkezi yönetim tarafýndan gündeme getirilen millet bahçelerinin ekolojik koridorlarla bütünleþtirilmesine yönelik bazý öneriler getirilmiþtir. Böylece, millet bahçesi kavramýnýn diðer açýk yeþil alan bütünleþtirilmesine ve yetkin bir açýk yeþil alan sisteminin planlama ve tasarým sürecine önayak olabilecek bir altlýk ortaya konulmuþtur.

Türkiye'de 1950'li yýllardan 1980'li yýllara kadar kýrdan kente göç ile birlikte kentlerin nüfusunda hýzlý bir artýþ gözlenmiþtir. Hýzlý göçün etkisiyle birlikte kentlerde imara aykýrý ve plansýz gecekondularýn inþasý çarpýk bir kentleþmenin ortaya çýkýþýnda etkili olmuþtur. Ýmar mevzuatýna aykýrý olan bu yapýlar 775 sayýlý gecekondu yasasýyla meþrulaþtýrýlmýþ ve buna paralel olarak gecekondu yapýmý her geçen gün artýþ göstermiþtir. Bu yasayý izleyen süreçte 1980'li yýllarda imar aflarý ve ýslah imar planlarý ile gecekondularýn apartman biçiminde yapýlanmalarýna izin verilmiþtir. Gecekondularýn fiziksel ve çevresel yönden eskimesi ve meþrulaþtýrma süreçleri kentsel dönüþüme konu olan uygulamalarý gündeme getirmiþtir. 1980'li yýllarýn sonunda ilk kentsel dönüþüm uygulamalarý Ankara'da Dikmen Vadisi ve Portakal Çiçeði Vadisinde uygulanmaya baþlamýþtýr. 2000'li yýllara gelindiðinde ise Türkiye'de kentsel dönüþüm farklý tipleriyle yasalarda yer almýþ ve yaygýn bir biçimde uygulanmaya baþlamýþtýr. Bu makalede, Türkiye'de kentsel dönüþümün geliþimi kronolojik bir biçimde dönemsel olarak deðerlendirilmiþtir. Her bir dönem Türkiye'nin sosyal, ekonomik ve siyasal baðlamý ile kentleþme süreci iliþkilendirilerek ele alýnmýþtýr. Çalýþmada 2000'li yýllarda ardý ardýna çýkan kentsel dönüþüme iliþkin yasalarýn belirmesi açýsýndan önem taþýmaktadýr. Her bir yasa, kapsamý, hedefi, yetki tanýmý, yetkiye sahip olan aktörler, hak tanýmý ve çýktýlar yönünde ele alýnmýþtýr.

2019 yýlý sonunda ortaya çýkan ve birkaç yýl daha devam etmesi beklenen COVID-19 salgýný, insanlarýn hayatlarýný sosyal, psikolojik ve ekonomik olarak birçok yönden ciddi þekilde etkilemeye devam ediyor. Bu süreç, salgýnýn yapýlý çevre içerisinde insanlarýn birbiri ile temasý sonucu yayýlmasý ve alýnan tedbirlerin doðrudan veya dolaylý olarak yapýlý çevre üzerinde etkileri olmasý nedeniyle, yapýlý çevrenin pandeminin etkisini azaltacak þekilde tasarlanmasýnýn çok önemli olduðunu göstermiþtir. Bu bakýþ açýsýyla gerçekleþtirilen bu çalýþmada, ekonomik, sosyal ve çevresel açýdan sürdürülebilir yapýlý çevreler vaat eden Mahalle Sürdürülebilirliði kavramýnýn gelecekte ortaya çýkmasý muhtemel pandemilerin etkisinin azaltýlmasýna katký saðlayýp saðlamayacaðý incelenmiþtir. Bu amaçla öncelikle pandeminin yayýlmasý ve pandemi önlemleri ile ilgili yapýlý çevre tasarým unsurlarý belirlenmiþtir. Sonraki aþamada kapsamlý bir literatür taramasý yapýlarak pandemi baðlamýnda kentsel tasarým unsurlarýna iliþkin iyileþtirme ve deðiþiklik önerileri tespit edilmiþtir. Ardýndan, þu anda en çok bilinen ve yaygýn olarak kullanýlan mahalle sürdürülebilirlik deðerlendirme sistemi olan LEED-ND sisteminde söz konusu önerilerin nasýl ele alýndýðý incelenmiþ ve LEED-ND sisteminin uyarlanmasýna yönelik bazý önerilerde bulunulmuþtur. Çalýþmanýn, sürdürülebilir mahalle tasarýmý ve inþasýnýn salgýnlar açýsýndan önemini ortaya koymasý ve Mahalle Sürdürülebilirlik Deðerlendirme (NSA) sistemlerinin geliþtirilmesi çalýþmalarýna ýþýk tutmasý açýsýndan literatüre önemli katkýlar saðlayacaðý düþünülmektedir.

Türkiye’de, kentlerin planlamasý düzenleyici planlama sistemi ile saðlanmaktadýr. Ancak, 2000’lerden itibaren planlama sistemindeki önemli deðiþiklikler, teorideki yapýdan uzaklaþýlarak, pratikte esnek planlama sistemine doðru evrilmeye yol açmýþtýr. Benzer þekilde, kentsel yenileme uygulamalarýnda da esnek sistemin varlýðý öne çýkmaktadýr. Kentsel yenileme uygulamalarýnda esneklik iki farklý þekilde ortaya çýkmaktadýr. Birincisi, kentsel yenileme uygulamalarýnýn, 2004 yýlýndan itibaren yürürlüðe giren özel amaçlý kanunlar ile gerçekleþmesidir. Kentsel yenileme ile ilgili özel amaçlý kanunlar, düzenleyici planlama sisteminin en temel özelliði olan hiyerarþi ilkesini, doðrudan devre dýþý býrakmaktadýr. Bu durum, kentsel yenileme uygulamalarýnýn mevcut planlama sisteminin dýþýnda gerçekleþmesini saðlamaktadýr. Bu durum esnekliðin ortaya çýkmasýna neden olmaktadýr. Ýkincisi ise, kentsel yenileme ile ilgili yasal düzenlemelerdeki, yetkinin kullanýmýna iliþkindir. Kentsel yenileme uygulama süreçlerinde, gerek merkezi yönetime, gerekse yerel yönetimlere birçok konuda takdir yetkisi verilmiþtir. Bu durum da esnekliðin þekillenmesinde doðrudan etkili olmuþtur.

Kültürel kaynaklarýn korunmasýnda pek çok araçtan biri olan kültürel rotalar, yörenin sahip olduðu doðal peyzaj, gelenekler, yaþam biçimi, el sanatlarý, tarihi ve mimari deðerler gibi miras öðelerinin seyahatler aracýlýðýyla ve yürüme deneyimi ile keþfini saðlamaktadýr. Bu keþif, korumanýn ötesinde uluslararasý ölçekte tanýnýrlýðýný artýrmakta ve bölgenin ekonomik açýdan da geliþmesine katký sunmaktadýr. Kentlerin devamlý deðiþen dinamik yapýsý gereði, özellikle sanayileþme sonrasý dönemde ve küreselleþmenin de etkisiyle toplum yapýsýnda da hýzlý bir farklýlaþma yaþanmaya baþlanmýþtýr. Eðitim 10 seviyesinin artmasý ile artan refah düzeyi, çevre bilincinin oluþmasýna ve kültürel kaynaklarý keþfetme arzusuna yol açmýþtýr. Özellikle kentlilerin kendi ülkelerinin veya diðer ülkelerin kültürlerini görmeye yönelik yaptýðý seyahatler ile bu kaynaklarýn keþfedilmesi ve onlarýn korunarak gelecek kuþaklara aktarma gerekliliði söz konusu olmuþtur. Kültürel mirasýn korunmasý ve tanýtýlmasý için gerçekleþen projelerde, süreçlere yöre halkýnýn dahil edilmesi, bölgenin ekonomik ve sosyal açýdan kalkýnmasýna yol açmaktadýr. Çalýþmanýn ana konusunu oluþturan kültürel miras deðerlerinin korunmasý gerekliliðinde bir araç olan kültür rotalarýnýn bulunduðu bölgeye sunabileceði katký, yerel halkýn sosyal yapýsý, beklentileri ve yörenin potansiyelleri göz önünde bulundurularak, yapýlan alan çalýþmasýnda iki köy üzerinden incelenmiþtir. Alan çalýþmasýndan elde edilen bulgular, karþýlaþtýrmalý bir tablo ile beþ öncelik üzerinden “Kültür Rotalarýnda Yerelin Katýlýmý ve Sosyo Ekonomik Kalkýnmasý Üzerine Bir Yaklaþým Önerisi”ne dönüþtürülmüþtür.

Ekofeminist perspektif tarafýndan yapýlan yakýn tarihli çalýþmalar, toplumsal cinsiyet, çevre/doða, doðal varlýklar, müþterekler ve çevre eylemleri arasýndaki karþýlýklý iliþkilere iþaret ederken; biyoçeþitliliðin korunmasýnda kadýnlarýn küresel rolünü de tartýþmaktadýr. Kýrsalda yaþayan ve geçimi doðal varlýklara baðlý olan kadýnlar ile bitki biyoçeþitliliði ve tohumlarýn korunmasý arasýndaki belirgin iliþki yabancý literatürde sýklýkla ifade edilmektedir; ancak bu konu Türkiye’de henüz yeterince tartýþýlmamýþtýr. Kýrsalda kadýnlar, tohumlarýn çeþitliliði ve sürekliliðinden, gýda döngüsü ve güvenliðinden, yem bitkilerinden, hayvancýlýktan, ormancýlýktan ve daha birçok üretim ve toplumsal yeniden üretim aracýndan sorumludur. Kadýnlarýn bu görünmez emeði, büyük tarým þirketlerinin dikte ettiði kýsýr monokültürler ile biyoçeþitliliðin kadimden beri süregelen, uzun erimli varlýðý arasýndaki çatýþmanýn tam ortasýndadýr. Buna ek olarak, ekofeminist perspektiften bakýldýðýnda, doðal varlýklarýn ve/veya ekolojik müþtereklerin çitlenmesine tepki olarak ortaya çýkan çevre eylemleri içerisinde kadýnlarýn oldukça görünür, hatta ön planda olduðu dikkat çekmektedir. Çalýþma, ekofeminizm, müþterekler ve çevre hareketleri kavramlarýna dair yapýlan literatür taramasý ve Türkiye’deki çevre hareketlerine dair yapýlan medya analizi aracýlýðýyla çevre/doða ve kadýnlar arasýndaki iliþkiyi müþtereklerin çitlenmesi ekseninde tartýþmakta ve CBS analiz araçlarýný kullanarak Türkiye’deki çevre hareketlerini mekansallaþtýrmaktadýr.

Kentlerde nüfusunun hýzla artmasý, çevre sorunlarýnýn çeþitlenmesine ve yeni boyut kazanmasýna yol açmaktadýr. Özellikle kýþ aylarýnda artýþ gösteren hava kirliliði kentlerde yaþanabilirlik açýsýndan dýþ mekân konforunu olumsuz yönde etkilemektedir. Bu çalýþmanýn amacý, farklý özelliklerdeki sokak kanyonlarýnda rüzgârýn hareketi, aðaçlarýn varlýðý ve bunlarýn hava kirliliðinin daðýlýmýna etkisini analiz ederek, sokak ölçeðinde yayalar için daha konforlu tasarým kriterlerini belirlemektir. 2018 yýlý hava kirliliði verilerinin analizinde ve haritalamasýnda ArcGIS 10.3 Spatial Analysis Modülündeki Interpolation yöntemi kullanýlarak, Erzurum kenti için hava kirliliðinin mekânsal analizi haritalandýrýlmýþtýr. Oluþturulan hava kirliliði haritasýnda, kirliliðin yoðun ve az yoðun olduðu mevcut mekânlardan, aðaçlý ve aðaçsýz olmak üzere dört farklý sokak kanyonu belirlenmiþtir. Belirlenen sokak kanyonlarýnýn analizinde Sayýsal Akýþkanlar Dinamiði (CFD) ANYSY 16.0 bilgisayar programý kullanýlmýþtýr. Sokak analizleri, rüzgâr akýþ hýzý, bina çatýsý, aðaçlar ve yaya seviyesine göre karþýlaþtýrýlmýþ, yaya seviyesinde daha düþük olduðu belirlenmiþtir. Hava kirliliðinin az olduðu sokaklarda; aðaçsýz sokakta %23, aðaçlý sokakta %25 rüzgâr hýzýnda düþüþ olduðu hesaplanmýþtýr. Hava kirliliðinin yüksek olduðu sokaklarda; aðaçsýz sokak %29 ve aðaçlý sokak da %57 oranýnda rüzgâr hýzýnda azalma olduðu saptanmýþtýr. Sonuç olarak, sokak kanyonlarý özelliklerine göre rüzgârýn yönünü ve hýzýný etkileyerek, hava kirliliðinin daðýlýmýnda önemli rol aldýðý belirlenmiþtir. Sokaðýnhakim rüzgâr yönüne paralel olmasý ve rüzgârý engelsiz olarak almasý hava kirliliðinin daðýlmasýnda iyileþtirici bir etken olarak görülmüþtür. Dar sokak kanyonlarýnda ise aðaçlarýn kullanýlmasýnýn rüzgâr hýzýný engellediði saptanmýþtýr. Ayrýca, binalar arasý mesafesi az olan ve dar kanyon özelliði gösteren sokaklarda ise hava kirliliðinin daha fazla yoðunlaþtýðý belirlenmiþtir. Geniþ sokak kanyonlarýnýn aðaçlandýrýlmasýnda rüzgârýn hýzýný kesmeyen, yüksekten dallanan ve geçirgen dokuya sahip olan aðaç türlerinin tercih edilmesi gerektiði vurgulanmýþtýr. Alanýn doðal özellikleri dikkate alýnarak tasarlanacak sokaklarýn yaya dostu ve daha yaþanabilir mekânlar olacaðý vurgulanmýþtýr.

Ýmar aflarýnýn son sürümü denebilecek Ýmar Barýþý düzenlemesi, 2018’de hayata geçirilmiþ, birçok açýdan tartýþýlmýþtýr. 06.02.2019’da Kartal’da çöken ve Ýmar Barýþý baþvurusu olduðu ortaya çýkan bina ile 26.09.2019’da Silivri’de yaþanan 5.8 büyüklüðündeki deprem, Ýstanbul’daki yapý stokunun durumunu tartýþmalý hâle getirmiþtir. Tarihî Yarýmada olarak bilinen ve Fatih ilçesinin sýnýrlarýyla örtüþen bölge, yapý stokunun tarihî ve mimari deðeri ile risk durumu nedeniyle kritik önemdedir. Fatih’in büyük bölümünün kanun kapsamýnda olmasý, ilçedeki kaçak yapýlaþma unsurlarýnýn yasallaþmasýný saðlamýþtýr. Bu, ilçede yaþayanlarýn can güvenliði ile ilçenin tarihî dokusu ve kültürel mirasýnýn devamlýlýðý açýsýndan endiþe verici bir durum yaratmýþtýr. Bu güncel ve kritik durum, makalenin çýkýþ noktasýdýr. Ýmar Barýþý ve kentsel koruma arasýndaki çeliþkilerin ortaya koyulmasý ile Tarihi Yarýmada’nýn kültürel mirasýnýn korunmasýysa makalenin amacý olarak öne çýkarýlmýþ, bu baðlamda kanunun olumsuz etkilerine yönelik tespitler yapýlmýþtýr. Makalenin odak noktasýnýn önemini vurgulamak açýsýndan, planlama ve koruma kavramlarý arasýndaki iliþkiye dair çok sayýda çalýþmasý olan Ýlhan Tekeli’nin eserlerinden oluþan geniþ literatür incelenmiþtir. Tekeli’nin kendi uzmanlýk alaný olan planlama ve büyük önem verdiðini söylediði kentsel koruma ilgili yorumlarý derlenmiþtir. Bunun yaný sýra kentsel koruma ilke ve uygulamalarý ile ilgili literatür incelenmiþ ve makalenin teorik altyapýsý güçlendirilmiþtir. Tarihî Yarýmada’nýn makale boyunca dikkat çekilmiþ mevcut durum ve riskleri ise ilçenin birçok semtindeki sorunlu yapý stoku fotoðraflanarak görünür kýlýnmýþtýr. Bundan hareketle çeþitli tespit yapýlmýþ, öneriler sunulmuþtur. Bu çalýþma ile Ýmar Barýþý’nýn, tarihî kent merkezlerinde ve Tarihî Yarýmada’da yaratabileceði sorunlara dikkat çekilmesine, bir farkýndalýk yaratýlmasýna çalýþýlmýþtýr.

Türkiye’de 2000’lerde hýzlanan inþaat odaklý büyüme politikalarý kentlerin hýzlý yeniden yapýlanmayý getirmiþtir. Bu süreçte kentsel rantýn yaratýlmasý ve daðýtýlmasýnda en önemli araçlardan birisi olan planlama kurumu, yasal ve yönetsel düzenlemeler ile kaotik ve daðýnýk bir hale gelmiþtir. Planlama, siyaset ve piyasa ile iliþkileri baðlamýnda ülke gündeminde her zamankinden daha fazla yer alýr iken, bu ekonomi politik altýnda planlama pratiðinin nasýl dönüþtüðü ise çok az tartýþýlmýþtýr. Bu makale Türkiye’de mekânsal planlarýn büyük bir çoðunluðunu yapan serbest planlama bürolarýna, bu bürolarýn coðrafyasýna, karne yönetmeliðinin planlama bürolarýnýn sektördeki faaliyetlerine etkilerine ve bürolarýn yaptýklarý iþlere odaklanmaktadýr. Bu kapsamda Þehir Plancýlarý Odasýndan temin edilen MDU verileri, anket ve derinlemesine görüþmelerden oluþan saha çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrmada planlama okullarý ile birlikte bürolarýn sayýsýnýn arttýðý, bürolarýn coðrafi olarak tüm Türkiye’ye yayýldýðý tespit edilmiþtir. Ankara’daki A grubu karneli bürolar piyasada hakimiyetlerini korur iken, ülkenin geliþmiþ kentlerinde bölgesel hakimiyet kuran bürolar oluþtuðu bulunmuþtur. 2000 sonrasýnda sektör geniþlemiþ ve çeþitlenmiþ, sektörün büyümesinde plan deðiþiklikleri en belirgin þehircilik hizmeti olarak ön plana çýkmýþtýr. Üst ölçekli planlar yada uzmanlýk gerektiren planlarý daha çok A grubu planlama bürolarý yapar iken, plan deðiþiklikleri tüm karne gruplarý tarafýndan en yoðun yapýlan iþtir. Sektörde yeni iþ alanlarý ortaya çýkmýþ olmasýna raðmen farklý karne gruplarý arasýndaki eþitsizlikler derinleþmiþ, bürolar, özellikle genç bürolar, karne sýnýrlamalarý, daralan piyasa ve siyaset-sermaye baskýsý arasýnda sýkýþmýþtýr.

Özünde insan için tasarlanan mekân, özellikle de kentsel kamusal mekân devingen bir yapýya sahiptir, zaman içinde dönüþür. Mimari mekân tek bir birey için tasarlanýrken kentsel mekân toplumun ortak beklentilerini karþýlamak üzere tasarlanýr ve bu süreçte toplumsal tercihler belirleyici olur. Tercihleri etkileyen en önemli deðiþkenlerden biri ise kuþaklardýr. Bu kapsamla çalýþmanýn amacý içinde bulunduðumuz dönemde bir arada yaþayan, toplumu oluþturan X, Y ve Z kuþaklarýnýn kentsel kamusal mekândan beklentilerinin ve bu beklentilerin ne ölçüde ve ne yönde deðiþtiðinin ya da deðiþmediðinin, bu deðiþimin nedenlerinin karþýlaþtýrmalý bir bakýþ açýsýyla belirlenmesidir. Çalýþma kuþaklarýn kamusal mekândan beklentilerinde ve mekâný kullaným þekillerinde farklýlýklar olduðu hipotezinin sýnanmasý üzerine kurgulanmýþtýr. Alan çalýþmasý Giresun’da gerçekleþtirilmiþ ve X, Y ve Z kuþaklarýnýn her birini temsil eden, 30’ar kiþi ile toplam 90 anket yapýlmýþtýr. Anket sonucu elde edilen veriler karþýlaþtýrýlarak, kuþaklarýn tercihleri belirlenmiþ, nedensellikleri çözümlenmiþtir. Böylece kentsel kamusal mekâna yönelik tasarým kararlarýný etkileyecek yeni bakýþ açýlarý ve öneriler oluþturmaya yönelik bir tartýþma ortamý yaratýlmýþtýr.

Kentlerde yapýlan planlama çalýþmalarý, “planlama” kavramýnýn genel tanýmýndan da anlaþýldýðý gibi kentlerde geleceðe yönelik olarak, istenilen amaç ve hedeflerin gerçekleþtirilmesi doðrultusunda yapýlan çalýþmalardýr. Kimi zaman yapýlan planlar kentlerin organik yönelimini kestirip bu doðrultuda gerçekçi hedefler koyup, kentlerin geliþme yönünü tahmin edebilirken; kimi zaman da kestirimlerinde yanýlýp, kentin organik yöneliminden çok farklý kararlar verebilmektedir. Bu çalýþma kapsamýnda kent için yapýlan planlama çalýþmalarý ve kentin organik geliþim dokusu ve yönü karþýlaþtýrýlarak, Isparta merkez ilçesi örnekleminde incelenmiþtir. Araþtýrmada öncelikle belediye ve bakanlýk tarafýndan Isparta için yapýlan planlama çalýþmalarý elde edilmiþtir. Isparta için bu planlar kapsamýnda belirlenen geliþme alanlarý ve geliþme yönleri incelenmiþtir. Sonrasýnda Isparta’nýn fraktal sisteminin nasýl deðiþtiðini tespit etmek amacý ile iki ayrý yöntem kullanýlmýþtýr. Ýlk yöntem 2016'da yapýlmýþ olan bir çalýþmadan alýnmýþ olup ikinci yöntemde CORINE veri tabanýndan yararlanýlmýþtýr. Sonrasýnda Isparta için yapýlmýþ olan planlama çalýþmalarý ve kent fraktal sisteminin deðiþiminin tespiti için kullanýlan yöntemler hem kendi aralarýnda hem de birbirleri ile karþýlaþtýrýlarak tartýþýlmýþtýr. Sonuç olarak planlarda, Isparta için öngörülen geliþim yönü ve kentin organik geliþim yönü karþýlaþtýrýlarak deðerlendirilmiþ; kentin organik yönünün planlarda kimi zaman öngörülüp buna baðlý olarak kararlar alýndýðý, kimi zaman planýn kentin geliþme yönünü belirlediði, kimi zaman planýn mevcutta oluþan taleplere karþýlýk verdiði, kimi zamansa planlarda kentin organik geliþme yönünün desteklenmediði ve buna baðlý olarak kararlar alýndýðý gözlemlenmiþtir.

Soylulaþtýrma kavramý, kavramýn ilk ortaya çýktýðý günden bugüne dönüþmüþtür. Günümüzde soylulaþtýrmanýn tanýmý, mekânsal ölçeði, görüldüðü coðrafi konumu deðiþmiþ ve taným yeniden kavramsallaþtýrýlmýþtýr. 21. yüzyýlýn baþýnda yapýlan yeni soylulaþtýrma kavramlarýndan biri de “öðrencileþtirme” olarak dilimize çevrilen “studentification” kavramýdýr. Bu çalýþma Hatay’ýn ilk üniversitesi olan ve 1992 yýlýnda kurulan Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi’nin ana yerleþkesi çevresindeki Alahan, Anayazý, Derince, Serinyol ve Zülüflühan Mahallelerinin bulunduðu bölgedeki mekânsal ve toplumsal dönüþümü “öðrencileþtirme” kavramý temelinde incelemiþ ve bu kavramýn kentin kýrsal özelliðe sahip mahallelerine olan etkisi üzerinden süreci açýklamaya çalýþmýþtýr. Antakya’nýn kýrsal bölgesinde yer seçen üniversite yerleþkesi, öðrenciler aracýlýðý ile toplumsal ve mekânsal bir dönüþüme yol açmýþtýr. Çalýþma yaþanan bu dönüþümün sermaye sahipleri lehine geliþtiðini göstermekte ve kýrsal alandaki öðrencileþtirme ile soylulaþtýrma arasýndaki iliþkiyi kurmaktadýr. Kýrsal karaktere sahip bir bölgenin öðrencilerin ihtiyaçlarý doðrultusunda yeniden þekillenerek kent merkezinden farklýlaþtýðý, böylece öðrencileþtirme öncülüðünde alanýn kentleþtiði, sermaye sahiplerinin ekonomik güçlerine göre alanýn imar kararlarýnda söz sahibi olabildiði, fiziksel peyzajda deðiþimlerin yaþandýðý, dar gelirlilerin dolaylý da olsa yerinden edildiði bir sürecin gerçekleþtiði, bu çalýþmada elde edilen önemli bulgular arasýndadýr.