Planning. 2020; 30(2): 172-186 | DOI: 10.14744/planlama.2020.24471

Konut Piyasasý Aktörleri Gözünden Türk Planlama Sistemi

Elif Alkay
Ýstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlýk Fakültesi, Þehir ve Bölge Planlamasý Bölümü, Ýstanbul

Kapsam ve uygulama olarak þehir planlama eylemi ve plan uygulama süreçleri özellikle 1980’li yýllarýn ikinci yarýsýndan itibaren yaygýn tartýþmalara konu olmuþtur. Tartýþmalarýn belirli bir hedef yýlý için teknokratik yaklaþýmla yapýlan statik yapýdaki planlarýn hýzla deðiþen piyasa dinamikleriyle örtüþmediði, piyasa beklentilerini ihmal ettiði, kaynak kullanýmýnda ekonomik verimli olmadýðý, toplumsal deðiþim ve dinamikleri dikkate almadýðý baþlýklarýnda yoðunlaþtýðý söylenebilir. Dolaysýyla, eleþtirilerin hedefinde hiyerarþik yapýdaki düzenleyici planlama sistemi, akýlcý ve kapsamlý planlama anlayýþý ve teknokratik yolla plan yapým yaklaþýmý vardýr. Neoliberal ekonomi politikalarýn etkinlik kazandýðý 2000’li yýllarda böylesi bir sistemin kentsel geliþme ve imar uygulamalarýný etkin bir þekilde yönlendiremeyeceði görüþüyle, ilaveten, Avrupa Birliði tam üyelik müzakerelerinin ivmesiyle planlama kurumsal yapýlandýrmasýnda ve planlama mevzuatýnda çok boyutlu ve çok kapsamlý deðiþiklikler yapýlmýþtýr. Bu yapýlandýrma sürecinin temel hedefi kentsel geliþme ve imar uygulamalarýnda mevcut ekonomi politikalarý ve piyasa farkýndalýðý yüksek bir planlama sistemidir. Ancak, düzenlemeler sonunda gelinen noktada planlama sistemi hala hiyerarþik yapýda düzenleyici planlama sistemidir. Çok sayýda merkez kurumun yetki kullanýmýna açýktýr, plan yapým süreçleri teknokratiktir ve piyasa dinamiklerini ve piyasa aktörlerini dýþsal almaktadýr. Bu makalenin amacý 2000’li yýllarda yapýlan tüm bu düzenlemelerin sonucunda oluþan planlama sistemi ve plan uygulama süreçlerini kurumsal iktisat perspektifinden deðerlendirmektir. 2016 yýlýnýn Ocak-Haziran aylarý arasýnda, anahtar aktörler ile yapýlan mülakat görüþmeleri yoluyla kurumsal yapýda ve planlama sisteminde yapýlan deðiþikliklerin temelde gayrimenkul sektörü özelde ise konut sektörü için nasýl bir piyasa ortamý yarattýðý piyasa aktörlerinin deðerlendirmeleriyle aktarýlmýþtýr. Aktörlerle yapýlan mülakatlardan beliren en temel sonuçlar: hiyerarþik yapýdaki planlama sisteminin çok katmanlý bir piyasa yapýsý oluþturduðu; katmanlar doðrultusunda aktörlerin çeþitlendiði ve merkez yetkili kurumlarýn ekonomik ve politik gücü yüksek aktörlerin yaptýrýmlarýna açýk olduðu; aktörlerin plan yapým süreçlerinden dýþlandýklarý dolayýsýyla piyasa farkýndalýðý olmayan statik planlar üretildiði; plan uygulama süreçlerinde müzakereci yaklaþým benimsenerek plan bütünlüðü ve kararlarýnýn bozulduðu; politik baðlantýlar kullanýlarak plan kararlarýnýn birey faydasýný gözeterek deðiþtirildiði ve toplumsal faydanýn ihmal edildiði; dolayýsýyla, yapýsal duruma baðlý olarak koþullarý belirsiz ve aktörlerin ekonomik-politik yaptýrým gücü doðrultusunda sürekli deðiþen, riskli ve iþlem maliyetleri yüksek bir piyasa yaratýldýðýdýr.

Anahtar Kelimeler: Konut, kurumsal iktisat; planlama sistemi; planlama-piyasa iliþkileri.

---

Housing Market Actors Insights to Turkish Planning System

Elif Alkay
Istanbul Technical University, Department Of Urban and Regional Planning, Istanbul

There has been a big debate on hierarchical planning system and plan implication processes since mid-1980s. The remarking topics have arisen around the technocratic planning approach that ignores actor participation in the process, results incompetent resource use and reflects societal dynamics ineffectively on spatial plans. The necessity of reforming technocratic approach and replacing it with collaborative approach; and, pre-regulatory land use plans with spatial strategic plans has been emphasized in order to strongly directing urban development in neoliberal era. The EU integration process stimulated the reforming period and substantial changes have been made on the planning system and regulations since 2003. Although institutional structure reframed and substantial changes made in regulations, amazingly, the hierarchical planning system has protected and technocratic planning is still dominate the plan making processes. Distinctively, the planning regime is recentralized. Recentralized multi-level hierarchical system is bulky and several numbers of responsible authorities make difficult to scrutinize the operations of actors in different levels. Actors and local dynamics are external in the planning process and conventional physical plans direct the urban development primarily rather than strategic plans. The aim of this paper is to investigate the material reflections of new planning regime in Turkey in urban areas as well as in housing construction market. Methodological approach based on old institutional economics. Several interviews were done with governmental institutions, municipalities and market actors in order to reflect insights to understanding the abilities and/or inabilities and capacity of the new regime. A remarkable pattern has arisen on interviews that capable of reflecting the gaps and conflicts of the new regime. Accordingly, hierarchical system causes multi-level markets that prevent perfect information between layers; actors diversify base on layers that provide excessive opportunities to politically and/or economically strong actors particularly in higher levels; static physical plans unaware about local and market dynamics and weak in capacity in directing urban development; the balance between flexibility and changes in plan decisions is failure; the market is uncertain and risky and transaction costs are arisen.

Keywords: Housing, institutional economics; planning system; planning-market relations.

---