Bu makalenin amacý, kamusal mekan tasarýmýnda toplumsal katýlýmýnýn boyutlarýný ve deðiþkenlerini tanýmlayan analitik bir çerçeve oluþturarak, Ýspanya'da kamusal mekan tasarýmýndaki toplumsal katýlým sorunlarýný tespit etmek ve katýlým süreçlerini güçlendirmek için öneriler geliþtirmektir. Araþtýrma yöntemi, literatür taramasýna ve Ýspanya'daki Valladolid Millennium Square, Madrid Rio Park ve Barcelona Poblenou ve Sant Antoni Superblocks projeleriyle ilgili gözlem ve yüz yüze/çevrimiçi görüþmeler içeren bir alan çalýþmasýna dayanmaktadýr. Bu projeler, kamusal mekan tasarýmýnda toplumsal katýlýmla ilgili üç boyut – yasal, kurumsal ve politik baðlam, vatandaþ katýlým süreci, kamusal mekan tasarým ve uygulama süreci üzerinden analiz edilmiþ, projelerin etkileri farklý açýlardan deðerlendirilmiþtir. Sonuç olarak, her üç projede de tasarým ve uygulama süreçleri açýsýndan gelecekteki kentsel tasarým sorunlarýnýn karþýlanmasýndaki tasarým hedeflerinin eksikliði, kaynaklar açýsýndan projelerin yüksek maliyeti ve projelerin etkileri açýsýndan yönetiþimin verimsizliði eleþtirilmiþ, tasarým ve uygulama süreçlerinin iyileþtirilmesi ve paydaþlarýn katýlýmýnýn arttýrýlmasý için öneriler geliþtirilmiþtir. Çalýþmanýn özgün deðeri, kamusal mekanda toplumsal katýlýma iliþkin sistematik ve bütüncül bir analiz yöntemiyle, farklý baðlam ve ölçeklerde uygulanan kamusal mekan projelerinden dersler çýkararak kentsel tasarým sürecine hem akademik hem de uygulamalý olarak katkýda bulunma çabasýdýr.

Geleneksel ulaþým araçlarýna bir alternatif olarak ortaya çýkan paylaþýmlý mikromobilite sistemlerinden beklenen faydanýn saðlanmasýnda bu sistemin kullanýlabilirliði oldukça önemlidir. Bu çalýþmanýn amacý, paylaþýmlý mikromobilite sistemlerinin baþarýsýný etkileyen kritik faktörleri belirlemek ve bu faktörlerin önem derecelerini ve karþýlýklý etkileþimlerini ortaya koymaktýr. Bu amaç doðrultusunda AHP ve DEMATEL yöntemleri kullanýlarak, kriterler ve alt kriterlerin aðýrlýklarý hesaplanmýþ ve aralarýndaki nedensel iliþkiler analiz edilmiþtir. Literatür taramasý sonucunda, mikromobilite sistemlerinin baþarýsýný etkileyen altyapý ve eriþilebilirlik, fiyatlandýrma ve ödeme seçenekleri, teknoloji ve uygulama kullaným kolaylýðý, hükümet ve belediye politikalarý, çevresel bilinç, kentsel yoðunluk ve coðrafi koþullar, kullanýcý deneyimi ve güvenliði, toplu taþýma ile entegrasyon ve sosyal ve kültürel faktörler gibi ana kriterler belirlenmiþtir. AHP analizi sonucunda, altyapý ve eriþilebilirlik ile fiyatlandýrma ve ödeme seçenekleri kriterlerinin en yüksek aðýrlýklara sahip olduðu görülmüþtür. DEMATEL analizi, fiyatlandýrma ve ödeme seçenekleri, hükümet ve belediye politikalarý, toplu taþýma ile entegrasyon gibi kriterlerin sistem üzerinde önemli etkileyici roller oynadýðýný, teknoloji ve uygulama kullaným kolaylýðý ile kullanýcý deneyimi ve güvenliðinin ise daha fazla etkilenmeye açýk olduðunu göstermiþtir. Çalýþma, paylaþýmlý mikromobilite sistemlerinin etkinliðini artýrmak ve sürdürülebilir kentsel ulaþým çözümleri geliþtirmek için stratejik öneriler sunmaktadýr. Bu öneriler, mikromobilite sistemlerinin baþarý faktörlerini daha bütüncül bir þekilde analiz ederek öncelikli kriterlerin belirlenmesi ve bu kriterler arasýndaki nedensel iliþkilerin deðerlendirilmesi yoluyla stratejik karar verme sürecine önemli katkýlar sunmaktadýr.

Bu makale, Kemal Ahmet Aru’nun morfolojik kent çözümlemelerini temel alarak Erzurum, Sivas ve Mardin þehirlerinin günümüzdeki kentsel büyüme iliþkilerini analiz etmeyi amaçlar. Aru'nun Türk Kenti kitabýnda sýnýflandýrdýðý “Konsantrik Kent”, “Iþýnsal Kent” ve “Lineer Kent” tipolojileri üzerine kurulu olan bu çalýþma, Aru’nun 1970−1990 yýllarý arasýnda incelediði bu kentlerin büyüme ve yerleþim ýzgaralarýndaki deðiþimlerini yeniden deðerlendirmeyi hedefler. Özellikle kent merkezlerindeki tarihi çekirdeklerde meydana gelen deðiþimler, Mekan Dizimi metodu kullanýlarak analiz edilmiþtir. Bu metodoloji, fiziksel verilerin ötesinde insan davranýþlarýnýn ve iliþkilerinin mekansal oluþumlara etkisini anlamaya yardýmcý olur. Aru’nun öngördüðü geliþim þemalarýnýn ve çarþý-pazar alanlarýnýn güncel kentsel örüntüyle ne derece uyumlu olduðu araþtýrýlmýþtýr. Makale, 30−40 yýl arayla bu kentlerin makro-formlarýndaki deðiþimlerin nedenlerini inceleyerek kent mor-folojisine katký saðlamayý amaçlamaktadýr.

Kýrsal yerleþmeler, bireylerin günlük ihtiyaçlarýna yönelik, doðayla bütünleþik, çevresel verilere uygun, geleneksel ve kültürel deðerleri yaþatan yerleþim alanlarýdýr. Bu kýrsal yerleþmeler, dað ve ova yerleþmeleri olmak üzere iki ana kategoride incelenmektedir. Son yýllarda kýrsal yerleþmeler doðal ya da yapay çeþitli sebeplerle ve özellikle baraj projeleri nedeniyle yok olma tehdidi altýnda kalmakta veya yer deðiþtirme süreçlerine tabi tutulmaktadýr. Çalýþmada, Konya/Hadim ilçesine baðlý Dedemli Köyü’nün Bozkýr Barajý yapýmý nedeniyle Meram Dedemli Mahallesi’ne taþýnmasý üzerine yerleþim ölçeðinde morfolojik açýdan bir analiz yapýlmasý amaçlanmýþtýr. Ýlk olarak yerleþme alanlarý tanýmlanmýþ, yollar ve sýnýrlar, parsel-yapý-yol iliþkileri, ortak kullaným mekanlarý, doluluk-boþluk, iþlev, kat sayýsý, yeþil alan analizleri gerçekleþtirilerek karþýlaþtýrmalý olarak deðerlendirilmiþtir. Çalýþmaya nicel bir bakýþ saðlamak amacýyla Mekansal Dizim Yöntemi kullanýlmýþ, bütünleþme haritalarý ve verileri ortaya konmuþ, aksiyel analizler ile bu veriler desteklenmiþtir. Yapýlan analiz sonuçlarýna bakýldýðýnda yeni yerleþmenin integration, connectivity, intelligibility deðerlerinin ve aksiyel analiz sonuçlarýnýn eski yerleþmeye kýyasla daha yüksek olduðu, mean depth deðerinin ise daha düþük olduðu tespit edilmiþtir. Dolayýsýyla organik dokudaki kýrsal dað yerleþmesine kýyasla planlý kýrsal ova yerleþmesinin daha okunabilir, baðlantýlarý güçlü ve bütünleþik bir yerleþim sistemine sahip olduðu görülmüþtür. Sonuç olarak yeri deðiþtirilen kýrsal yerleþmelerde alan seçimi ve planlamasýnýn etkin ve saðlýklý bir yerleþim saðlamasý açýsýndan kritik bir süreç olduðu söylenebilir.

1980'lardan bu yana, yerel ve bölgesel kalkýnma yaklaþýmlarý sosyal, ekolojik, politik ve kültürel endiþeleri de kapsayacak þekilde geniþlemiþtir. Yenilik, bilgi ve öðrenme, yerel ve bölgesel kalkýnma politikalarýnda önemli bir rol oynamaya baþlamýþ, yerel yönetimlerin yerel kalkýnmadaki rolü güçlenmiþtir. Türkiye'de, 2000'lerde yapýlan mevzuat deðiþiklikleriyle kýrsal alanlar belediye yönetimlerine dahil edilmiþtir. Silivri Belediyesi 2010 yýlýnda paydaþlarýn katýlýmýyla Tarýmsal Üretim ve Araþtýrma Merkezi TURAM’ý ve 2017 yýlýnda Silivri Özel Tarýmsal Üretim ve Araþtýrma Merkezi Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’ni hayata geçirerek yerel kalkýnmaya katkýda bulunmuþtur. TURAM'da, sivil toplum kuruluþlarý ve üniversitelerle iþbirliði içinde üretim, Ar-Ge ve eðitim faaliyetleri yürütülmektedir. Bu makale, Silivri TURAM örneði üzerinden belediyelerin katýlýmcý, yenilikçi ve sürdürülebilir modeller oluþturabileceðini ve böylece yerel kalkýnmada önemli bir rol oynayabileceðini ileri sürmektedir. 2022 yýlýnda yapýlan çalýþmada TURAM modeli incelenmiþ ve modelin sosyal, ekonomik ve çevresel etkileri deðerlendirilmiþtir. Çalýþmada yarý yapýlandýrýlmýþ formlar kullanýlarak belediye çalýþanlarý ve TURAM paydaþlarýyla yapýlan yüz yüze görüþmelerden elde edilen birincil veriler kullanýlmýþtýr. Kullanýlan ikincil veriler ise bölgesel istatistiklerden, belediye dokümanlarýndan ve TURAM'ýn faaliyetleriyle ilgili çevrimiçi haberlerden elde edilmiþtir. Bulgular, Silivri Belediyesi'nin sýnýrlý kaynaklarýný etkin bir þekilde kullanarak katýlýmcý, yenilikçi ve sürdürülebilir bir model ortaya koymayý baþardýðýný göstermektedir. Model, yüksek katma deðerli ürünlerin yaygýnlaþtýrýlmasý, tarým alanlarýnýn amacýna uygun kullanýlmasý, eðitimin ve bilimsel araþtýrmalarýn desteklenmesi gibi sosyal, ekonomik ve çevresel alanlarda olumlu etkiler yaratmaktadýr.

Türkiye, yakýn zamandaki doðal afetlerden birini 6 Þubat 2023 tarihinde Kahramanmaraþ merkezli yaþamýþtýr. Sýrasýyla 7,8 Mw ve 7,5 Mw büyüklüðündeki depremler Türkiye’nin 11 ilini (Kahramanmaraþ, Hatay, Adýyaman, Osmaniye, Gaziantep, Þanlýurfa, Malatya, Diyarbakýr, Adana, Kilis ve Elazýð) mekânsal ve toplumsal açýdan etkilemiþtir. Depremlerden sonra yaklaþýk olarak 2.7 milyon kiþinin yerinden olduðu tahmin edilmektedir. Ayrýca 50 binden daha fazla sayýda insan yaþamýný yitirmiþtir. Bu çalýþma Türkiye’de 06 Þubat 2023 depremlerinden sonra gerçekleþen yerinden edilme süreçlerine baðlý gerçekleþen zorunlu göç hareketlerini Siirt ili perspektifinde ele almaktadýr. Çalýþmanýn amacý depremlerden sonra zorunlu olarak Siirt’e göç etmek zorunda kalanlarýn deprem sonrasýndaki deneyimlerini ve yer seçim tercihlerini açýða çýkarmaktýr. Bu amaca ulaþmak için birincil ve ikincil veri setlerinden faydalanýlmýþtýr. AFAD’dan deprem sonrasý Siirt’e göç etmiþ kiþilerin listesi edinilmiþtir. Ayrýca depremden etkilenmiþ 16 kiþiyle görüþmeler gerçekleþtirilmiþtir. Elde edilen görüþmeler transripsyon edildikten sonra MAXQDA 2020 programý vasýtasýyla kodlamalara tabi tutulmuþtur. Elde edilen sonuçlar Siirt’e deprem sonrasýnda gelenlerin hâkim çoðunluðunun kentsel merkezi alanlarý tercih ettiðini göstermiþtir. Böyle bir tercihte ise akrabalýk iliþkileri ve memleketli olmak ana nedenselliklerdir. Ayrýca deprem sonrasýndaki süreçte barýnma durumu, acil ihtiyaçlar, kurumsal yapý özelinde birtakým sorunsallýklarýn oluþtuðu da tespitler arasýndadýr.

Dünyada 1960’larda tartýþýlan soylulaþtýrma, fiziksel ve toplumsal hareketliliði içeren kaotik bir durumdur. Ortaya çýkýþýndan günümüze, ilk söylendiði þekliyle temel alýnsa da farklý birçok tanýmý yapýlmýþtýr. Tanýmlarýn çoðunda da toplumsal sonucuna odaklanýldýðý ve bir “soylulaþtýrma genellemesi” yapýldýðý görülmüþtür. Ancak bu tür bir soylulaþtýrma anlayýþýnýn, farklý kentlerde görülen soylulaþtýrmanýn baðlamsal çeþitliliðini, özelliklerini ve/veya varsa sýnýrlarýný bulma sürecini gölgelemekte olduðu görülmüþtür. Bu nedenle çalýþma soylulaþtýrmanýn, özellikle mekanla ve fiziksel dönüþümle iliþkili olduðunu, buna baðlý olarak mekansal dinamiklerle direnç gösteren ya da tetiklenebilen bir kavram olduðunu göstermeyi hedeflemektedir. Bunu yaparken örneklem alaný olarak turizmin aktif bir role dönüþmesi ile tarihi yapý stoðunun dönüþümüne þahitlik eden ve soylulaþtýrma ile temas halinde olan Nevþehir’in Uçhisar beldesi seçilmiþtir. Turizmin bölgeye hâkim olmasý ile pek çok kayadan oyma konut, konaklama yapýsýna dönüþtürülmeye baþlanmýþtýr. Çalýþma kapsamýnda bu mekânlar incelenmiþ ve tasarým süreçlerine dâhil olan mimar ve iþletmecileriyle yenilenme sürecine dair görüþmeler yapýlmýþtýr. Yapýlý çevredeki deðiþimlerin soylulaþtýrmayý nasýl etkilediði, soylulaþtýrmanýn yapýlý çevreyi nasýl etkilediði ve yeni bir mimari dil yaratýp yaratmadýðý sorularýna cevap aranmýþtýr. Analizler sonucunda mekânsal dönüþümle soylulaþtýrma arasýnda bir döngü olduðu, dönüþüm sürecinde mekâna dair dinamiklerin soylulaþma üzerinde tetikleyici ve engelleyici etkisi olduðu saptanmýþtýr. Burada kavramý yalnýzca toplumsal bir sorun olmaktan çýkararak mekânsal parametrelere sahip olduðu görülmüþ ve kavramýn yalnýzca sosyolojik bir kavram olmadýðý saptanmýþtýr.

Bu makale, kamusal alaný canlandýrma potansiyeline sahip mekansal araçlarýn sosyal altyapý çerçevesinde nasýl ele alýnabileceðini araþtýrmaktadýr. Sosyal sermaye, mekan duygusu ve kolektif hafýza gibi ölçülebilir dinamiklerin kamusal alan normlarýna nasýl baðlanabileceðini ve yerel ihtiyaçlara göre yeni mekansal araçlarýn nasýl geliþtirilebileceðini tartýþmaktadýr. Yerel bilginin mekansal tasarým süreçlerine entegre edilmesinin önemi vurgulanmaktadýr. Makale, mekansallýk ve kamusal alan arasýndaki iliþkiyi inceleyen ve sosyal altyapý araçlarýnýn nasýl yapýlandýrýlmasý gerektiðini araþtýran teorik bir çerçeve sunmaktadýr. Fenomenolojik yaklaþýmlardan yararlanan çalýþma, entegre kent planlama ve mimarlýkta mekansal dinamikler aracýlýðýyla kamusal alaný canlandýrabilen yeni mekansal araçlarýn potansiyelini vurgulayarak tasarým kriterlerini ortaya koymaktadýr. Çalýþma, tiyatrolar ve diðer sosyo-kültürel tesislerin, mekansal dinamiklere odaklanan katýlýmcý tasarým yoluyla kamusal alaný canlandýran sosyal altyapý araçlarý olarak hareket edebileceðini ileri sürmektedir. Sosyal sermaye, mekan duygusu ve kolektif hafýza gibi dinamiklerin bu araçlarýn etkinliðini artýrmadaki rolünü vurgulamaktadýr. Sonuç olarak çalýþma, kamusal alaný güçlendiren yeni mekansal araçlar geliþtirme potansiyelini göstermek için mekansal dinamiklere ve fenomenolojik yaklaþýmlara odaklanmaktadýr. Bu araçlar, kamusal alanýn canlýlýðýný ve iþlevselliðini iyileþtirmek için sosyal altyapý mekanizmalarý olarak önerilmektedir. Makale, mimarlýk ve kent planlamasýnda bütünleþik bir yaklaþýmýn önemini vurgulayarak, daha demokratik ve sürdürülebilir bir toplum için çeþitli ve iþlevsel mekansal araçlar yaratma olasýlýðýný göstermektedir.