Küresel Ýklim Deðiþikliði (ÝD) sorunu ülkelerin günümüze deðin uyguladýklarý ekonomik geliþme politikalarýnýn bir sonucu olarak dünya gündemindeki yerini son yýllarda giderek arttýrmaktadýr. Küresel ölçekte yapýlan anlaþma ve iþbirlikleri yoluyla, ülkeler ulusal düzeydeki geliþme politikalarý kapsamýna ÝD ile mücadele konusunu ele alarak belirlenen hedefler doðrultusunda emisyon azaltýmý ve ÝD’ye uyuma yönelik taahhütlerde bulunmaktadýrlar. Türkiye’de bölge düzeyinde geliþme konusunda bir ara ölçek kurum olan Kalkýnma Ajanslarý (KA), ulusal ve bölgesel düzeyde belirlenen geliþme hedefleri ve öncelikleri doðrultusunda bölgesel geliþme planlarý hazýrlamakta ve politikalar belirlemektedirler. Bu politikalar doðrultusunda, çeþitli mali ve teknik destekler ile yayýn, etkinlik ve toplantý gibi faaliyetler yoluyla bölgesel ölçekteki hedeflere yönelik uygulamalar yapýlmaktadýr. Bu çalýþmada Kalkýnma Ajanslarýnýn 2010 ve 2017 yýllarý arasýnda bölgesel geliþme amaçlý her türlü faaliyetleri içinde ÝD ve ÝD ile ilgili olanlarýnýn sayýsal olarak analizi yapýlarak söz konusu faaliyetlerin yýllara göre deðiþimi ve bunlarýn farklý etkinlik türlerine göre daðýlýmý incelenmiþtir. Araþtýrma sonucunda KA’larýn ÝD’ye yönelik Proje Desteði, Proje Çaðrýsý, Etkinlik ve Yayýn faaliyetleri yoluyla ÝD ile ilgili belirlenen 12 temel konuda yaptýklarý faaliyetlerin yýllar içinde sayýsal bazda azalma eðilimi içine girdiði, ÝD’ye yönelik doðrudan faaliyetler içinde destek ve çaðrý oranlarýnýn çok az olduðu ve bölgelerarasý geliþmiþlik farkýna göre KA’larýn ÝD’ye iliþkin faaliyetlerinin biçimlendiði tespit edilmiþtir.

2003 yýlýndan itibaren 58. Hükümet’in Acil Eylem Planý kapsamýnda ülke çapýnda baþlatýlan konut seferberliðinde Toplu Konut Ýdaresi Baþkanlýðý (TOKÝ) inþaat sektörünün en etkili aktörlerinden biri haline gelmiþtir. Toplu konut ve kentsel dönüþüm projelerine öncülük eden TOKÝ, alt ve orta gelir gruplarýna konut sunumunu kendine strateji edinmiþ, bu baðlamda farklý bölgelerde alt gelir gruplarýnýn konut ihtiyaçlarýný karþýlamaya yönelik deðiþen ölçeklerde konut projeleri gerçekleþtirilmiþtir. Ancak bu uygulamalarýn konut sorunu ve ihtiyacýný ne ölçüde gözettiði, ilgili hane halklarýnýn konuta ekonomik eriþebilirliklerine katký saðlayýp saðlayamadýðý, araþtýrmalara konu edilmemiþtir. Ülkemizde genellikle ihtiyaç analizleri ve durum tespitleri tam olarak yapýlmadan belirlenen kentsel politikalarýn sonuçta hedeflerine ulaþýp ulaþmadýðý takip edilmediði gibi, bu politikalarýn ne türden etkiler yarattýðý da izlenmemektedir. Oysa kentsel politikalar belirlenirken ihtiyaçlarýn ve mevcut durumun iyi incelenmesi ve benimsenen politikalarýn sonuçlarýnýn izlenmesi beklenir. Ülkede ruhsatlý konut açýðý olduðu söylemine dayanan ancak ihtiyaç analizleri ve mevcut durum tespitleri yapýlmadan geliþtirilen ‘konut üretim seferberliði’ kapsamýnda ülkenin konut üretim hacmi oldukça artmýþtýr. Bu çalýþma kamu sektörü tarafýndan (TOKÝ) alt gelir gruplarýna yönelik olarak üretilen konutlarýn ve bu kapsamda benimsenen politikalarýn alt gelir gruplarýnýn konuta ekonomik eriþebilirliði üzerine etkilerini bölgesel düzeyde incelemeyi amaçlamaktadýr. Çalýþmanýn bulgularýna göre hane halklarýnýn konuta ekonomik olarak eriþebilirliklerinde pek çok bölgede geliþim olmasýna raðmen konut harcamalarý/gelir oraný %30 ön kabulünün üstündedir. Belirlediði en temel hedeflerden birisi alt gelir gruplarý için konut üretmek ve sunmak olan TOKÝ’nin ürettiði konut miktarlarý açýsýndan alt gelir gruplarýna konut sunumu ve konuta ekonomik eriþebilirlik anlamýnda ciddi bir katký saðlayamamasý bir eksiklik olarak saptanmýþtýr.

Mekânsal geliþimin temel bileþeni olan planlarýn; uygulandýklarý alan üzerinde yaratacaðý etki planlama sürecinin öncelikli konularýndan biridir. Bu nedenle planlama sürecinde söz konusu etkinin analiz edilmesi ve anlaþýlmasý önemli bir aþamayý oluþturmaktadýr. Bu çalýþma, planlama sürecine bir katký sunma ve bu süreci iyileþtirme amacýyla; planlarýn uygulanacaklarý mekânýn çevresel sürdürülebilirlik potansiyeline olan etkisini analitik biçimde modelleyebilmeyi hedeflemektedir. Böylece planýn doðal kaynaklarýn kullanýmýna, tüketimine ve sürdürülebilmesine nasýl katký/etki saðladýðý ölçülerek; henüz hazýrlýk aþamasýnda bu bakýþ açýsýyla deðerlendirilmesi saðlanabilmektedir. Günümüzde mekânsal planlarýn sebep olabileceði çevresel sonuçlar, mevcut doðal çevrenin boyutu, büyüklüðü veya kapladýðý alaný ne kadar artýracaðý veya azaltacaðý, kiþi baþýna düþen yeþil alan miktarýný ne oranda deðiþtirdiði gibi bileþenler üzerinden deðerlendirilmektedir. Buna karþýn bir planýn mevcut ekosistem iþleyiþine olasý somut etkisi analitik bir yöntemle ele alýnmamaktadýr. Örneðin bir planýn hava kalitesinin nasýl deðiþeceði; su kaynaklarýnýn gelecekteki yeterliði ve kullanýmý; biyolojik çeþitliliðin ne oranda devam edeceði tam olarak analiz edilmemekte veya edilememektedir. Bu yaklaþým planlarýn uygulandýklarý mekân üzerinde öngörülemeyen etkiler yaratmasýna ve bu alanlarýn yaþanamaz bir hale dönüþmesine neden olabilmektedir. Planlama sürecindeki bu eksikliði gidermeye yönelik olarak, bu araþtýrma ile geliþtirilen model; çevresel sürdürülebilirliðin ekosistem servisleri temel alýnarak tanýmlanmasý ve özellikle üst ölçek stratejik mekânsal planlarla önerilen fonksiyonlarýn ekosistemler tarafýndan saðlanan servisleri ve faydalarý ne þekilde etkilediðinin ortaya koyulmasýný içermektedir.
Gerçekleþtirilen araþtýrmalarda mekânsal kullanýmýn ekosistem servisleri saðlama potansiyelinin anlaþýlmasýna yönelik etkin yöntemler geliþtirildiði tespit edilmiþtir. Bu yöntemler arasýnda Burkhard ve dið. (2009) tarafýndan geliþtirilen matris modeli önemli bir yere sahiptir. Söz konusu çalýþma ile arazi kullaným türlerinin ekosistem servisi saðlama potansiyelleri uzman görüþleri ve ölçüme dayalý veriler temel alýnarak puanlandýrýlmaktadýr. Bu araþtýrmada söz konusu matris modeli yeniden ele alýnarak mekânsal kullanýmýn yalnýzca saðladýðý faydalarý deðil neden olduðu etkileri de kapsayacak þekilde geniþletilmiþtir. Sonrasýnda mekânsal kullanýmýn hem saðladýðý fayda hem de neden olabileceði zarar Coðrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tabanlý bir yazýlým geliþtirilerek deðerlendirilmiþ ve mekânsal plan ile planýn uygulanacaðý arazinin çevresel sürdürülebilirlik performansýnýn analiz edilmesi saðlanmýþtýr. Bu sayede mekânsal planlarýn çevresel sürdürülebilirlik ile iliþkisi modellenmiþtir.

6306 sayýlý Afet Riski Altýndaki Alanlarýn Dönüþtürülmesi Hakkýnda Kanun tüm kentsel alanlarý kentsel dönüþüme konu haline getirmiþtir. Merkez yetkisindeki yasanýn uygulanmasý yetki devri ile yerel yönetimlere býrakýlmýþtýr. Kentsel dönüþüm gibi oldukça karmaþýk ve çok aktörlü, beklenen sonuçlarý çok boyutlu olan bir planlama eyleminde kurumlarýn kendini buna karþýlýk verecek þekilde yeniden yapýlandýrmasý kaçýnýlmaz denilebilir. Kurumsal yeniden yapýlandýrmanýn hedefteki planlama eylemi doðrultusunda nasýl yapýlacaðý; bu yapýnýn kapasite ve yapabilirliðinin nasýl saðlanacaðý; bu yapýnýn farklý kurum ve organizasyonlarla, problem kapsamýndaki aktörlerle iliþki aðlarýný nasýl kuracaðý; bu yapýnýn süresi-sürekliliðinin ne olacaðý önem kazanan sorulardýr. Bu doðrultuda, bu araþtýrmanýn amacý, yerel yönetimlerin bu süreci yürütebilecek etkin ve yetkinlikte bir kurumsal kapasite yaratabilme kabiliyetlerinin sorgulanmasýdýr. Sorgulama üç farklý büyük þehir belediyesi ile derinlemesine mülakatlar yoluyla yapýlmýþ ve bulgular tartýþmaya açýlmýþtýr.

Ýnsan ve doða arasýndaki karmaþýk iliþkilerin bir ürünü olan peyzajýn, zamansal olarak deðiþiminin çoklu yöntemlerle tespit çalýþmalarý son 30 yýlda ön plana çýkmýþtýr. Konu farklý disiplinlerin kendi yöntem ve teknikleri ile açýklanmaya çalýþýlmýþ ve bu kapsamda farklý teorilerle geliþmiþtir. Bu makalenin amacý peyzajdaki deðiþimi niteliksel ve niceliksel olmak üzere çoklu yöntemler ile tespit ederek, peyzajdaki deðiþim süreçlerinin belirlenmesi ve bunlarýn nüfus verileri ve planlar kapsamýnda deðerlendirilmesidir. Bu amaçla 1957’den 2009’a kadar olan zamansal süreçte, Ýzmir’in Selçuk ilçesinin kent merkezi ve yakýn çevresini kapsayan çalýþma sýnýrlarýndaki peyzaj deðiþimi; niceliksel olarak kartografik analiz, niteliksel olarak rehberli gezi yöntemi ile tespit edilmiþtir. Araþtýrma alaný niceliksel olarak yapay alanlar, tarým alanlarý, meyve bahçeleri/zeytinlik alanlar ve diðer olmak üzere 4 arazi örtüsü/kullaným biçimine göre sýnýflandýrma yapýlmýþtýr. Bu kapsamda elde edilen sonuçlar ile çalýþma alanýn alansal (ha), istatiksel ve mekansal deðiþimleri tespit edilmiþ ve niceliksel olarak kentleþme, tarýmda yoðunlaþma, yeniden bitkilenme ve stabil olmak üzere 4 deðiþim süreci belirlenmiþtir. Çalýþmanýn niteliksel yönteminde ise saha çalýþmasý ile 15 rehberli gezi yapýlmýþtýr. Peyzajýn deðiþimine dair rehberlerden elde edilen bilgiler ise tarým alanlarýndaki deðiþim, meyve bahçeleri/zeytinlik alanlarýn deðiþimi, yapay yüzeylerin deðiþimi ve peyzajdaki diðer deðiþimler olmak üzere 4 tematik baþlýk altýnda deðerlendirilmiþtir. Bu deðerlendirme sonucunda ise peyzajdaki deðiþim mekansal olarak tespit edilerek haritalandýrýlmýþ ve kentleþme ve stabil olmak üzere 2 deðiþim sürecine referans verdiði görülmüþtür. Araþtýrma sonucunda niceliksel ve nitelikel yöntemlerden elde edilen bulgularýn karþýlaþtýrýlmasýnda her iki yöntemin eksikliklerinin birbirlerini tamamlayarak giderdikleri görülmüþtür. Bu kapsamda baþta arazi örtüsü /kullanýmýndaki deðiþim olmak üzere çoklu yöntemler kent çalýþmalarýnda da bir fýrsat yaratacaðý görülmektedir.