Planning. 2020; 30(3): 404-420 | DOI: 10.14744/planlama.2020.98853

Ýstanbul Basýn Ekspres Aksý’nýn Geliþme ve Dönüþme Dinamikleri

Gülþen Pelin Olcay, Hilal Gözde Nurtekin
Ýstanbul Arel Üniversitesi, Mühendislik Mimarlýk Fakültesi, Mimarlýk Bölümü, Ýstanbul

1970’lerde Fordist üretimde yaþanan kriz sanayi sektörünün kentlerin dýþýna çýkmasýna ve sanayi kentlerinin hizmet kentlerine dönüþmesine sebep olmuþtur. Geliþmiþ ülkelerde kentsel dönüþüm, sanayi sonrasý geliþme aþamasýnýn sorunlarýný ve özellikle de Post-Fordist dönem dinamiklerinin yol açtýðý sosyo-ekonomik ve mekansal çöküntüleri aþmaya yönelik geniþ kapsamlý bir yeniden yapýlandýrma biçimi olarak görülmektedir. Kentlerin sürekli geliþ-mesi sebebiyle kentin içindeki boþaltýlmýþ sanayi alanlarýnýn dönüþtürülerek tekrar kullanýlmalarý kent için önemli bir hale gelmiþtir. Sanayinin uzaklaþtýðý kentlerde yeni bir mekansal yapýlanma baþlamýþtýr. Üretim kentleri olmalarý nedeniyle sanayinin kent mer-kezinde yer aldýðý þehirlerde, boþalan sanayi yerleri, yeni kentsel mekan ihtiyaçlarý için yeniden kullaným gereksinimiyle dönüþmeye baþlamýþlardýr. Eski sanayi yapýlarý ya da alanlarý, küreselleþmeye ayak uydurma çabasýndaki kentlerin “potansiyel yeni fonksiyon alanlarý”dýr. Ýstanbul Osmanlý döneminden beri sanayinin kurulduðu ve geliþtiði bir merkez olmuþtur. Ancak kent merkezinde kalan sanayi yarattýðý pek çok sorun sebebiyle 1970’lerden beri desantralize olmakta, söz konusu sanayi alanlarý bir dönüþüm yaþamaktadýr. 1970’lerden sonra Ýstanbul’un merkezinden ayrýlan sanayinin geldiði bölgelerden birisi de ulaþým avantajlarý sebebiyle TEM ve E-5 yollarýnýn çevresi olmuþtur. 1980'lerde TEM ve E-5 otoyollarýnýn arasýndaki baðlantýyý sürdürmek için inþa edilen Basýn Ekspresi Aksý bölgede hýzlý arazi kullanýmý deðiþikliklerine yol açmýþtýr. Bu çalýþmanýn amacý, Ýstanbul’daki önemli bir sanayi bölgesinde yer alan Basýn Ekspres Aksý’nda sanayinin geliþim ve dönüþüm süreçlerini ve bu süreçlerin dinamiklerini araþtýrmak-týr. Çalýþmada halihazýr harita verileri kullanýlarak Basýn Ekspres Aksý’nda sanayinin 1980 öncesi, 1980–1990, 1990–2000, 2000–2010 yýllarý arasý ve 2010 sonrasý olmak üzere 5 dönemde geliþimi ve dönüþümü incelenmiþ, birincil ve ikincil kaynaklardan elde edi-len bulgularla bu süreçlerin dinamikleri ortaya konmuþtur. Araþ-týrma bulgularýna göre, bölgede 1970’lerde baþlayan sanayileþme,1980’lerden sonra hýzlanmýþtýr. Zamanla nüfus ve yapý yoðunluðu artan, kentin merkezinde kalan aksta ve çevresinde 2000’li yýl-larda sanayinin imar planlarý ile desantralizasyonu baþlamýþ, bu bölgede çok sayýda konut, rezidans, ofis ve otel projesi hayata geçirilmiþtir. Diðer yandan aksýn doðusunda, Baðcýlar Ýlçesi’nin bazý bölgelerinde kirletici olmayan sanayi faaliyetlerine izin verilmektedir. Dolayýsýyla aksýn yer aldýðý bölge halen üretim talebinin ve üretim potansiyelinin devam ettiði bir bölgedir. Bu açýdan Basýn Ekspres Aksý ve çevresi hem sanayi kenti hem sanayi sonrasý kenti görünümüne sahiptir.

Anahtar Kelimeler: Basýn Ekspres aksý, sanayileþme, sanayi alanlarýnýn dönüþümü; sanayi sonrasý kent.

---

Development and Transformation Dynamics of Ýstanbul Basýn Ekspres Route

Gülþen Pelin Olcay, Hilal Gözde Nurtekin
Istanbul Arel University, Faculty of Engineering And Architecture, Department of Architecture, Istanbul

The crisis experienced in Fordist production in 1970s led to the moving of the industrial sector out of cities, thus causing the transformation of industrial cities into service-based cities. In developed countries, urban transformation is considered as a comprehensive form of restructuring to overcome the problems of post-industrial development as well as the socio-economic and spatial failures caused by the Post-Fordist period. Due to the fact that cities continuously develop, the transformation and the reuse of abandoned industrial areas has become critical for cities. New spatial structuring efforts began in cities where industry moved away. In cities where industry was located in the city center due to the city’s manufacturing-focused character, abandoned industrial areas began to transform due to the need for new urban areas. Former industrial areas are the “potential new functional areas” for cities that strive to keep pace with globalization. Since the Ottoman Empire, Istanbul has been a center where industrial facilities were established. However, industrial facilities in the city center have been decentralized since 1970s due to various issues, and these industrial areas have gone under transformation. Since 1970s, due to its advantageous transportation, the vicinity of TEM and E-5 highways was one of the popular destinations for industrial facilities that left the city center. The Basýn Ekspres Route, built in 1980s to connect TEM and E-5, caused rapid land-use changes in the area. The purpose of this study is to investigate the development and transformation of industry along the Basýn Ekspres Route and the dynamics behind these processes. The development and transformation of industry along the route was examined in 5 periods (namely before 1980, between 1980–1990, between 1990–2000, between 2000–2010 and after 2010) by us-ing base maps. In addition, the dynamics behind these processes were revealed with help of the findings collected from primary and secondary sources. According to the findings of the study, industrialization in the area began in 1970s and gained momentum after 1980s. Over time, the route remained in the center of the city, and the population in its vicinity increased; thus, in 2000s, the decentralization of industry in the area was initiated with various mas-ter plans and numerous residential, office and hotel projects were implemented in this region. On the other hand, the operation of non-polluting industrial activities are allowed in some areas of the Baðcýlar District, which lies on the east of the route. Thus, both the demand and the potential for production still remain in the area. In this respect, the Basýn Ekspres Route and its surroundings have the appearance of both an industrial and a post-industrial city.

Keywords: Basýn Ekspres route, industrialization, transformation of industrial zones; post-industrial city.

---