Planning. 2022; 32(3): 461-487 | DOI: 10.14744/planlama.2022.80388

Plan kararlarýnýn geleneksel merkez dokusuna etkileri-Bergama örneði

Elif Özel Görücü, Naime Hülya Berkmen
Yýldýz Teknik Üniversitesi, Þehir ve Bölge Planlama Bölümü, Ýstanbul

Geleneksel merkezler, ticaret, yönetim, finans, eðitim, kültür, eðlence ve toplanma mekânlarýnýn yoðun olduðu, bir dönemin ve/veya dönemlerin coðrafya, tarih, kültür ve yaþam biçimlerine göre doðal olarak oluþmuþ, anýtsal yapýlarý, sivil mimarlýk örnekleri, yaþanmýþlýk ve kültür özellikleri ile özgün dokulara sahip odak noktalarýdýr. Çarþý olarak da tanýmlanan geleneksel merkezlerde özgünlüðü saðlayan etmenler, kullanýcýlarýn, dokuyu oluþturan ticari yapýlar ve dini kurumlar ile iliþkisi, bu yapýlar arasýnda oluþan akslar, yapýlarýn birbirlerine göre konumlarý ve yöneliþleri olmaktadýr. Akropol, Asklepion, Kýzýl Avlu gibi kültürel miras alanlarý ile UNESCO Dünya Miras Listesi’ne girmiþ bir yerleþme olan Bergama’nýn özgün geleneksel merkez dokusu, Osmanlý Dönemi’nde birbirine eklemlenerek inþa edilen ticari ve dini ögeler ile oluþmuþ ve tarihsel süreç içinde geliþerek günümüzdeki haline gelmiþtir. Ancak bu süreçte uzun süre koruma amaçlý imar planýndan yoksun kalmýþ, koruma amaçlý olmayan imar planý kapsamýna alýnmýþ ve fiziksel olarak bozulmalara maruz kalmýþtýr. Bu çalýþmada 2009 ve 2018 yýllarýnda geleneksel merkezde belirlenen sýnýrlar içerisinde tüm sokaklarda yapýlan tespit ve fotoðraflama çalýþmalarý ile 2018 yýlýnda Ýzmir II. Numaralý Kültür Varlýklarýný Koruma Bölge Kurulu Müdürlüðü arþivinde yapýlan araþtýrma doðrultusunda, Bergama geleneksel merkez dokusunu özgün kýlan nitelikler, dokunun tarihsel süreç içindeki oluþum-geliþim-deðiþim süreçleri, koruma amaçlý uygulama imar planý onaylanana kadar olan zaman zarfýnda dokunun bozulmasýna neden olan kararlar ve 2012 tasdik tarihli 1/1000 ölçekli Bergama Kentsel + III. Derece Arkeolojik Sit Alaný Koruma Amaçlý Uygulama Ýmar Planý’nýn geleneksel merkezi içeren plan kararlarý ile plan notlarý aktarýlmaktadýr. Yapýlan inceleme ve tespitler sonucunda geleneksel merkezlerin korunmasý ve sürdürülebilirliðinin saðlanmasý için yapýlan uygulamalarýn etkinliði tartýþýlarak önerilerde bulunulmuþtur.

Anahtar Kelimeler: Bergama, geleneksel merkez, geleneksel merkez dokusu.

---

The effects of plan decisions on traditional center pattern-The case of Bergama

Elif Özel Görücü, Naime Hülya Berkmen
Department of Urban And Region Planning, Yýldýz Technical University, Türkiye

Traditional centers have unique patterns where trade, administration, finance, education, culture, entertainment and meeting places are located, naturally formed according to the geography, history, culture and life styles of a period and/or periods with monumental structures, examples of civil architecture, experiences and cultural features. The factors that ensure authenticity in traditional centers are the relations between the users and the commercial-religious structures, the positions, the orientations and the axes formed between these structures. The traditional center of Bergama, which was named in the World Heritage List with its historical and cultural identity,was formed in line with the commercial and religious elements that were built in the Ottoman period and developed in the historical process. However, Bergama traditional center was deprived of the conservation plan for a long time and was included in the non-conservation plan and it was exposed to physical deterioration. In this study, the characteristics of traditional central pattern, the formation-development-change processes of the pattern, decisions that cause the deterioration, the 2012 approval dated 1/1000 scale Bergama Urban+III. Archaeological Site Conservation Plan decisions and plan notes were presented in line with the determinations in the traditional center in 2009 and 2018 and the researches carried out in the archives of the Directorate of Izmir 2nd Regional Cultural Heritage Conservation Board. As a result of the researches and determinations made, the effectiveness of the practices for the conservation and sustainability of traditional centers were discussed and suggestions were presented.

Keywords: Bergama, traditional center, traditional center pattern.

---

ATIF KOPYALA