Planning. 2020; 30(3): 447-467 | DOI: 10.14744/planlama.2020.54376

Zaman ve Mekân Kesitinde Sýnýrötesi Miraslarýn, Dünya Mirasý ile Karþýlaþtýrmalý Analizi

Seval Cömertler
Dr. Þehir Plancýsý

Sýnýrötesi miraslar Dünya Miras Listesi’nde (DML) birden çok dev-letin paydaþ olduðu doðal, kültürel ya da karma nitelikli miras alanlarýdýr. Dünya Mirasýnýn (DM) uluslararasý iþbirliði ile korunmasýný temel gaye edinen Dünya Miras Sözleþmesi'nin en net tezahür-lerinden biri olarak kabul edilen bu miraslar biyolojik ve kültürel çeþitliliðin korunmasýnda, devletlerarasýndaki iliþkilerin ve ortak-lýklarýn geliþtirilmesinde, çatýþma çözümünde ve barýþýn tesisinde yaný sýra sürdürülebilir kalkýnmada önemli bir role sahiptir. Bu çalýþmanýn amacý koruma ve planlamada özel bir boyut olan sýnýrötesi miraslarýn geliþimini zaman ve mekân kesitinde DM geneli ile karþýlaþtýrmalý olarak incelemek ve bu sahada yapýlacak yeni çalýþ-malar için öneriler geliþtirmektir. Araþtýrma DML’ye girmiþ bütün sýnýrötesi miraslarý kapsamaktadýr. Çalýþmada, öncelikle kavramsal ve kuramsal altyapý sunulmuþ ve önceki çalýþmalar gözden geçirilmiþtir. Ardýndan, sýnýrötesi miras alanlarý miras sayýsý ve güvenliði, listelenme yýlý, miras türü, paydaþ devlet sayýsý ve bölge deðiþken-lerine göre analiz edilmiþtir. Deðiþkenlere iliþkin veriler Dünya Miras Merkezi’nden temin edilmiþ olup, verilere betimleyici istatistik analiz teknikleri uygulanmýþtýr. Bulgular sýnýrötesi miraslarýn çok geniþ bir çeþitlilik sunduðunu, ayrýca sýnýrötesi miras listesinin miras sayýsý, türü ve paydaþlýk iliþkileri baðlamýnda belirgin zamansal ve mekânsal farklýlýklar içerdiðini ve bu durumun DML geneli ile kýsmen örtüþtüðünü kýsmen de ayrýþtýðýný ortaya koymuþtur. Za-man kesitinde, sýnýrötesi miras listesinin 3 önemli dönüm noktasý bulunmaktadýr. Bu baðlamda, 1995 senesi miras sayýsýnýn düzenli ve ivmelenerek artmaya baþladýðý yýl, 2000 senesi türel daðýlým oranlarýnýn kültürel miraslar lehine deðiþmeye baþladýðý yýl, 2005 senesi ise konumlanýþ ve paydaþlýk iliþkilerinin dönüþmeye baþladýðý yýldýr. Fakat bu tarihler DM geneli için bir dönüm noktasý deðildir.
Mekân kesitinde ise hem DM genelinin hem de sýnýrötesi miraslarýn bölgelere daðýlýmýnda nicel ve türel dengesizlikler vardýr. Bu dengesizlikte belirleyici bölge köklü bir planlama geleneðine ve koruma bilincine sahip Avrupa’dýr. Zira DM’nin yarýsý, sýnýrötesi miraslarýn yarýdan fazlasý ve sýnýrötesi kültürel miraslarýn neredeyse tamamý Avrupa-Kuzey Amerika bölgesinde yer almaktadýr. Ayrýca, sýnýrötesi miras sahibi devletlerin yarýdan fazlasý Avrupa’dadýr. Öte yandan, DML’de Türkiye’den hiç bir sýnýrötesi miras bulunmamaktadýr. Bu baðlamda, Türkiye’nin sýnýrötesi miras potansiyeli incelenmeli, Mimar Sinan eserlerinin sýnýrötesi kültürel miras varlýðý olarak DML’ye eklenmesi yönünde çalýþmalar gerçekleþtirilmelidir.

Anahtar Kelimeler: Dünya mirasý, Dünya Miras Listesi; sýnýrötesi miraslar; tarihi ve doðal çevre koruma.

---

A Comparative Analysis of Transboundary Heritages with World Heritage cross Time and Space

Seval Cömertler
Dr. City Planner

Transboundary heritages are natural, cultural or mixed heritage sites in World Heritage List (WHL), where multiple states are stakeholders. Considered as one of the clearest manifestations of World Heritage Convention, which aims to protect World Heritage (WH) through international co-operation, these legacies have an important role in protection of biological and cultural diversity, in development of relations and cooperations between states, in conflict resolution and peace building, as well as in achieving sustainable development. This study aimed to ex-amine development of transboundary heritages in comparison with WH in time and space and to develop recommendations for new studies. Research covered all transboundary heritages sites. In the study, firstly conceptual and theoretical background was presented and previous studies were reviewed. Subsequently, transboundary heritages were analyzed in terms of number and type of heritage, number of stakeholder states and region variables. Data on variables were obtained from World Heritage Center and descriptive statistical analysis techniques were applied to data. Findings revealed that transboundary heritages offered a wide variety, and transboundary heritage list contained significant temporal and spatial differences in terms of number, type of heritage and stakeholder relations. This situation partially overlapped with WHL and partially dissociated. In time section, there were 3 important milestones. In this context, 1995 was year when number of heritages started to increase, 2000 was year when generic distribution rates began to change in favor of cultural heritages, and 2005 was year when positioning and stakeholder relations began to transform. But these dates were not a turning point for WHL. In spatial section, there were quantitative and generic imbalances in distribution of both WH and transboundary heritages. Determinative region in this imbalance was Europe, which had a long tradition of planning, and conservation awareness. Because half of WH, more than half of transboundary heritages and almost all of transboundary cultural heritages were located in Euro-North America region. Further, more than half of stakeholder states were in Europe. Whereas, there was not any transboundary heritages from Turkey. In this context, Turkey's potential should be investigated, and Mimar Sinan's works should be listed as transboundary cultural assets in WHL.

Keywords: World heritage, World Heritage List; transboundary heritages; historical and natural environment conservation.

---