Arazi Kullaným Kararlarýnýn Dere Sistemleri Üzerinde Fiziki Etkisinin Analizi ve Kentsel Yaþama Yansýmasý: Ýstanbul’da Su Baskýný, Sel ve Taþkýn Risk Deðerlendirmesi

Dünya sel ve kuraklýkla ilgili küresel alarmdadýr. Dünya Araþtýrma Enstitüsü, 2030 yýlýnda dünya nüfusunun yarýsýnýn su sýkýntýsý yaþayacaðýný; sellerin etkisinin 3 kat artacaðýný, 54 milyon insanýn etkileneceðini vurgulamaktadýr. Fiziki çevreyi kontrolde tutan en önemli faktör dere sistemleri ve havzalarýdýr. Bu sürece dere havza sistemleri hazýr mý? Dere (drenaj) havzasýnýn dere sistemi, kollarýyla yüzey üstü/altý kaynaklarýný, yaðýþ sularýný toplar ve kara sistemine suyu daðýtarak boþaltýrlar. Doðal havzasýnda dengede olan hidrolik sistemler, hatalý arazi kararlarýyla doðal morfolojisini, havza akýþ yönlerini kaybetmesi, artan yapýsal yüzeyler vb. etkenlerle drenaj yoðunluðunu deðiþtirmesi, taþkýnlarý sýklaþtýrmaktadýr; deðiþen iklim faktörü ile de þiddetini artýrmaktadýr. Son yýllarda sýklaþan taþkýnlar, nehir/dere ekosistemlerinin fiziki yapýsýný ve üzerinde bulunduðu arazi kullaným kararlarý ile iliþkisinin araþtýrýlmasýný, bulgularýn çevresel risk açýsýndan deðerlendirilmesini þehir, ulusal ve uluslararasý ölçeklerde gündeme taþýmaktadýr. Ülkede bütüncül su hukukunun bulunmamasý, idari problemler, su ekosistemini içme suyu havza alaný olan ve olmayan þeklinde parçalayan yaklaþýmlar, koruma aleyhinde yasalar, vb. ile dere sistemleri (su kaynaklarý) korunmamakta, sürdürülebilirliði devam ettirilmemektir. Bu araþtýrmada, Ýstanbul’da içme suyu havza alaný dýþýnda býrakýlan yaklaþýk 2740 km² yüzölçümlü alanda, açýk havza konumunda olan (Karadeniz, Marmara Denizi, Boðaziçi, Haliç ve Göllerine dökülen) 168 akar dere havzasýna ve havzada bulunan yaklaþýk 3344 km uzunluðunda dere sistemlerine odaklanýlmýþtýr. Bulgular, boy kesitine göre deðerlendirildiðinde, derelerin ~%73’ü doðal yapýsýný koruduðu, ~%27’’si doðasýna aykýrý fiziki deðiþime uðrayarak yeni formlara dönüþtüðünü göstermektedir. Dere sistemlerinin ~%79’u kýrsal alandan geçtiði ve doðal yapýsýný koruduðu; ~%21’i ise kentsel alanda bulunduðu, çeþitli müdahaleler ile fiziksel yapýsýnýn deðiþtiði fakat kaybolmadýðý, üzerindeki arazi kararlarýndan etkilendiði ve dere koruma bantlarýnýn iþgal edildiði anlaþýlmýþtýr. Dere sistemleri havza ölçeðinde deðerlendirildiðinde, araþtýrma sahasýnýn ~%64’ü (108 dere havzasý) fiziksel deðiþimden az/çok etkilenerek havzasýnda sel, taþkýn, kuraklýk ve diðer çevresel riskleri oluþturmaktadýr. Araþtýrma, problemlerin kentin geneline (%51’ine) yayýldýðýný göstermektedir. Bulgular, derelerin birbirlerinden baðýmsýz birimler olmadýðýný ve önerilecek yasal düzenlemelerin dereleri havza sistemleri ölçeðinde deðerlendirilmesi gerektiðini; araþtýrýlan derelerin açýk havza sistemi olmasý nedeniyle uluslararasý öneme sahip olduðunu göstermektedir. Doðal dere sistemlerini korumak, sürdürülebilirliðini saðlamak, riskleri yönetmek, faydaya çevirmek için, yasal, kurumsal, teknik problemleri ortadan kaldýracak devlet kontrolünde ivedilikle bütüncül su hukuku, havza ölçeðinde bütünleþik havza planlamasý ve havza yönetimi, sürdürülebilir dere restorasyon programýna ihtiyaç vardýr.

The Analyses of the Physical Effect of Land Use Decisions on Stream Systems and its Reflection on Urban Life: The Risk Evaluation of Flood and Overflow in Ýstanbul

The World Resources Institute reported that nearly half of the world population will experience water shortage in 2030; the effects of floods will be tripled globally. Drought and floods threaten several cities all around the country, including Istanbul. The most important factors that control the physical environment are stream systems and their basins. Are the stream basin systems ready for this process? Hydraulic system balanced in its natural basin has lost its natural morphology and direction of overland flowing because of land decisions given wrongly by the authorities. This situation shows that it is essential to analyze the physical structure of stream/river ecosystems and land use decisions on the urban, national, and international scales. The lack of integrated water law, management problems, and the laws against the protection of stream systems have caused the problem. The present study focuses on the 3344 km long stream systems that are in the basins of 168 running streams and in nearly 2740 km2 outside drinking water basin in Istanbul. The findings show that 73% of the stream systems have protected their natural structure, 27% have transformed its natural structure, and 79% have protected their natural structure in rural areas according to longitude. Of the stream systems, 21% have transformed its natural structure in urban areas because of various interventions, but they have not disappeared, they have been affected by land use decisions, and stream protective zones have been deforced. Based on the stream basin scale, 64% of the region have been affected because of the transformation, and some environmental risk, such as floods and drought, have been spread to the whole city. The findings show that streams are not independent from each other; laws must evaluate streams on the basin system scale, and streams are important internationally as they are open basin systems. Integrated basin planning and management, sustainable stream restoration program, and holistic water law controlled by the government are essential to find solutions to legal, technical, and corporate problems; protect natural stream systems; maintain their sustainability; and overcome the risks.