Türkiye’de Geleneksel Yerleþim Örüntülerinin Özgün Karakter ve Kültürel Mirasýný Koruma Anlayýþýna Ontolojik Bir Yaklaþým

Bir yerleþimin eþsiz form ve örüntüsü, özgün karakteri, o toplumun kültürüne göre yerleþimle içinde yaþayanlar arasýndaki diyalektik etkileþim sonucunda þekillenmiþtir. Toplumlar ve kültürleri deðiþtikçe, toplumlarýn ortaklaþa ürettikleri kararlarýn sonucu olan yapýlý çevre de dönüþmektedir. Modernleþme süreciyle birlikte kentler yeniden üretim mekaný haline gelmiþtir. Bu durum hem toplumlarýn ayrýþmasýna neden olmuþ hem de geleneksel yerleþmeleri dönüþtürmüþtür. Modernleþmenin akýlcý ve standartlaþtýrýcý mekansal uygulamalarý çoðunlukla geleneksel yerleþmelerin doðal ve kültürel deðerlerini yok ederek özgün karakterin ve örüntünün zaman içinde kaybolarak dönüþmesine neden olmuþtur. Böylece, geleneksel yerleþmelerin mevcut örüntüsünün, sosyo-ekonomik ve kültürel yapýsýnýn tarih içindeki anlamlý rolü ile vurgulanarak korunmasý kentsel planlama açýsýndan önemli bir gündem maddesi haline gelmiþtir.

Türkiye’de geleneksel yerleþim örüntüleri, 20. yüzyýlýn ortalarýndan itibaren modernizasyonla gelen ekonomik ve teknolojik geliþmeler sonucu farklý yaþam biçimlerine, yerleþim pratiklerine ve yapýlaþmalara açýk hale gelmiþtir. Zaman içinde geleneksel yerleþim örüntülerinin görsel olduðu kadar, sosyo-mekansal ve kültürel karakteri kaybolmaya baþlamýþtýr. Bu makalenin amacý, öncelikle, kültür ve fiziksel çevre arasýndaki etkileþimi ontolojik yaklaþýmla ele alarak karakter ve kültür mirasý kavramlarýný açýklamaktýr. Sonrasýnda, modernitenin ontolojik kabulü ihmali ile baþlayan sosyo-mekansal bozulmalarýn geleneksel yerleþim örüntülerinin varlýðý üzerinde yarattýðý sýkýntýlarý, Türkiye’deki modernizm ile dönüþen kentsel yaþam dinamiklerine paralel olarak ortaya koymayý hedeflemektedir. Özgün karakter ve kültürel mirasýn korunmasý anlayýþý kentsel planlama ve tasarým disiplinlerinin saðladýðý temel birikimden yola çýkýlarak ontolojik bir yaklaþýmla deðerlendirilecektir.

An Ontological Approach to the Conservation Conception of the Authentic Character and Cultural Heritage of the Traditional Settlement Patterns in Turkey

The unique form and pattern, authentic character of a settlement are shaped as an outcome of dialectic interaction between the inhabitants and the settlement according to the culture of that society. As societies and their culture change, the built environment, the outcome of the collectively produced decisions of the societies is adapted. With modernization, cities became spaces of re-production. This situation leads both the disorientation of society and the transformation of the traditional settlements. The imposition of standardized spatial implementations of the modernist rationale has commonly generated transformation of the authentic character and patterns of the traditional settlements vanishingly in time by destroying the existing natural and cultural values. In this respect, the conservation of the existing pattern of the traditional settlements, their socio-economic and cultural structures by highlighting their meaningful role in history becomes a significant issue for urban planning discipline.

In Turkey, traditional settlement patterns have been subject to the effects of different life styles, settlement practices and building processes as a result of the economic and technological developments of modernization since the midst of 20th century. In time, the socio-spatial and cultural characters of the traditional settlement patterns as much as their visual characters have started to disappear. The aim of this article is, initially, to explain the concepts of authentic character and cultural heritage by approaching the interaction between culture and physical environment from an ontological perspective. Later, the article puts forth the inconveniences in the ‘beings’ of the traditional settlement patterns, generated by the socio-spatial breakdowns stemming from the disregard of ontological assumptions due to modernization in parallel with changing dynamics of everyday urban life in Turkey. It evaluates the conservation conception of the authentic character and cultural heritage of settlements on the basic tenets of the urban planning and design disciplines in terms of ontological approach.